بلكه هزاران دستور براى انجام آن و صحّت آنها صادر فرموده است تا آنجا كه پيغمبر گرامى ما صلَّى الله عليه و آله ، تاجر را در لغزشگاه حسّاس و دقيقى دانسته كه با كمترين خطا و ناروائى در عمل در پرتگاه عميق دوزخش ديده و فرموده : « التّاجر فاجر إلَّا من أخذ الحقّ و أعطى الحقّ » يعنى تاجر و بازرگان تباهكار است مگر اينكه به درستى و راستى بستاند و به درستى و راستى بپردازد . و امير مؤمنان عليه السّلام فرمود : « التّاجر فاجر و الفاجر في النّار إلَّا من أخذ الحقّ و أعطى الحقّ » يعنى تاجر تبهكار است و تبهكار جايش دوزخ ، جز آنكه به حقّ بدهد و بحقّ بستاند .
لازمهء حقّ دادن و حقّ گرفتن آشنائى با حقّ است و نيز ميان حقّ و باطل را تمييز دادن ، كه اين تشخيص را نداشته باشند چگونه مىتوانند آن را رعايت كنند .
سخن كوتاه ، ملاك تجارت در اسلام بهتر پول درآوردن نيست و نيز راه ثروت اندوزى را فرا گرفتن نيست ، بلكه مردمى ، انديشيدن و بهتر رعايت كردن حال ملَّت بينواست ، چه بسيار بازرگانان و متصدّيان امر تجارت كه در دنيا نزد مردم به جهت ثروتى كه اندوختند محترم زيستند ولى در عالم برزخ و قيامت به و بال آن گرفتار شدند و با كمال خوارى و زبونى محكوم به عذاب گشتند ، و چه بسا افرادى از تجّار كه در اثر رعايت كردن موازين شرعى و به فكر بودن و انديشه نمودن به حال مردمان ضعيف و تهيدست و ناتوان ، عمرى به تجارت پرداختند ولى از مال و ثروت دنيا چيزى جز رافع احتياج نيندوختند و از اين جهان با كمال پاكى و درستى و صحّت عمل رخت بربستند و فرشتگان عالم قدس به استقبالشان شتافتند ، اينان آن دسته‌اند كه دامنشان هرگز به ننگ گرانفروشى و احتكار آلوده نگشت ، درهمى ربا و حرام در اموال مختصرشان راه نيافت ، دروغ و دغل در زندگيشان وجود نداشت ، حقّ هيچ ذى حقّى را انكار نكردند مال هيچ ساده لوح و غافلى را نر بودند ، در عالم ديگر هزار بار عزيزتر از اين عالم در مقام قرب باقى به بقاء حقّند . * ( إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ ) * سورهء قمر : آيهء 55 .

317