چيره دستتر از من است ؟ ! به خدا سوگند هنوز به سنّ بيست سالگى نرسيده بودم كه در ميدان جنگ قد بر أفراشتم ، و گامهاى پولادينم زمين سخت آنجا را لرزاند ، و اكنون سنّم از شصت گذشته ( چگونه مىشود با چهل سال سربازى ، كه در همهء جنگها تدابيرم موفّقيّت آميز و افتخار آفرين بوده ، اكنون در مسائل جنگ ناپخته باشم ) و لكن هيچ راهى و تدبيرى باقى نمانده است .
كسى كه فرمانش را نمىبرند چه مىتواند بكند ؟ ! - سه بار اين جمله را تكرار فرمود - در اين هنگام مردى بهمراه برادرش بپا خاست و عرضه داشت : اى امير المؤمنين ، من و اين برادرم چنانيم كه خداوند از قول حضرت موسى بازگو نموده : * ( رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَأَخِي ) * ( پروردگارا هر آينه من مالك نيستم مگر نفس خود و برادرم را - مائده 5 : 25 ) .
به خدا قسم هر چه فرمان دهى اجرا خواهيم كرد ، گر چه مجبور باشيم از ميان شعله‌هاى سوزان آتش چوب درخت « غضا » و بر روى خارهاى جانگزاى « قتاد » ( درخت پرتيغى است ) بگذريم ، حضرت برايشان دعاى خير كرد ؛ و آنگاه فرمود : و بكجا خواهيد رسيد از آنچه من خواسته‌ام و سپس فرود آمد . اكنون به بيان مفاهيم كلمات خطبه مىپردازيم :
1 - « سيما الخسف » ، « سيما » مفهوم غير ظاهرش ( نشان ) است . چنانچه خداى

239