262 ) اين آيه چند معنا دارد كه روشن نيست خداوند كداميك از آنها را اراده فرموده ، بعضى پنداشته‌اند كه او در بارهء اصل قدرت خدا شك داشته و لذا چنين تقاضائى نموده ، ولى شواهدى كه در خود آيه است همگى دليل آن است كه ابراهيم از چگونگى زنده نمودن مردگان و نحوهء آفرينش پرسيد ( نه از اصل قدرت بر زنده نمودن ) و اين از افعالى است كه اختصاص به ذات مقدّس خدا دارد ، و اگر دانشمندى آن را نداند نه عيبى دارد ، و نه در يكتاپرستى او خللى وارد گرديده به همين جهت خدا فرمود : * ( قالَ أَ وَلَمْ تُؤْمِنْ ؟ قالَ بَلى ) * ( مگر به زنده كردن مردگان ايمان ندارى ؟ عرض كرد : بلى دارم - بقره : 260 ) و اين پاسخ بر تمام كسانى كه به خدا ايمان آورده باشند لازم است ، هر گاه از يكى از آنان پرسيده شود : مگر ايمان نياورده اى ؟ بايد بگويد : بلى چنان كه ابراهيم گفت ، و زمانى هم كه خداوند ( در عالم ذرّ ) به تمامى ارواح بشر گفت : * ( أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ ؟ قالُوا بَلى ) * ( آيا من پروردگار شما نيستم ؟ همه گفتند : هستى - اعراف 7 : 172 ) نخستين شخصى كه پاسخ مثبت داد حضرت محمّد بود ، و چون در گفتن « بلى » پيشى - گرفت بدين سبب سرور همهء پديده‌هاى خلقت از آغاز تا پايان هستى گرديد ، و مقامش از همهء پيامبران و فرستادگان الهى والاتر گرديد و هر كس كه به اين سؤال همانند ابراهيم پاسخ نگويد ، از ملَّت او روى گردانده است ، و خداوند فرمايد : * ( وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِه نَفْسَه ) * ( و كيست كه از آئين و روش ابراهيم

301