خاندان بابويه قمى يكى از معروف ترين خاندانهاى بزرگ كه بيش از سيصد سال در مركز ايران دانشمندان نامور از آن برخاسته اند خاندان بابويه است كه شيخ صدوق بزرگترين مرد اين خانواده است [1] .
نخستين كس از اين خاندان كه در تاريخ معروف است و ظاهرا مؤسس اين خانواده بوده أبو الحسن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى معروف بابن بابويه است . عموما در كتابهاى قديم هنگامى كه چند پشت نسب كسى را مىشمردند گاهى اهمال مىكردند ونام يك يا چند تن را مىانداختند مخصوصا درباره كسانى كه به يك تن از اجداد دور خود معروف بوده اند چنان كه در مورد همين أبو الحسن على كه بنام جد دوم خود بابويه معروف بوده و او را " ابن بابويه " مىگفته اند در برخى از كتابها ديده مىشود كه موسى از قلم افتاده وعلى بن حسين بن بابويه ضبط كرده اند . در كتاب معروف " تنقيح المقال في احوال الرجال " تأليف مرحوم حاج شيخ عبد الله مامقانى كه قطعا جامع ترين كتاب در رجال شيعه است در جايى كه ترجمه أبو الحسن على [2] ضبط شده نام و نسب او على بن موسى بن بابويه القمى چاپ شده اما پيداست كه كاتب بجاى " على بن حسين بن موسى " به خطا " على بن موسى " نوشته زيرا كسانى كه پيش از او و پس از او ذكر شان آمده نيز " على بن حسين " نام داشته اند و آشكار است كه كاتب يك پشت را از قلم انداخته است .
درباره نام پدر جد على بن حسين كه همه فرزندان او بنام وى معروف شده اند چندان بحثى ضرور نيست زيرا كه اين نام در تسميه مردان چه در دوره پيش از اسلام و چه در دوره اسلامى بسيار رايج بوده است و تا جايى كه من استقصا كرده ام بجز مردان اين خاندان كه درباره هر يك از آنها شرحي خواهد آمد در نسب چند تن ديگر از مردان تاريخى ايران به اين نام بر مىخوريم از آن جمله ابو الحسن على بن عبد الرحمن بن محمد بن محمد بن بابويه حديثى سمنجانى كه از مردم موصل بوده و در بخارا مىزيسته و در 502 درگذشته [3] وابو بكر احمد بن عيسى بن هيثم بن بابويه تمار ناقد [4] وابو محمد عبد الله بن يوسف بن احمد بن بابويه يا مامويه اصفهاني ساكن نيشابور كه پس از سال 400 درگذشته است [5] و امام جمال الدين بابويه رافعي [6] و احمد بن حسن بن على بن بابويه حنايى [7] و پسرش أبو العباس محمد بن احمد بن حسن بن [ على بن ] بابويه حنايى [8]

[1] تنقيح المقال - چاپ نجف ج 3 قسمت دوم ص 42 .
[2] ج 2 ص 283 - 284 .
[3] طبقات الشافعيه سبكى ج 4 ص 278 - 279
[4] تاريخ بغداد ج 4 ص 283
[5] تاريخ بغداد ج 10 ص 198
[6] نزهة القلوب حمد الله مستوفى چاپ اوقاف كيب ص 58
[7] تاريخ بغداد ج 4 ص 90
[8] تاريخ بغداد ج 1 ص 288

11