بالصّواب » .
و اگر بپرسد : چرا در تمام عمر يك مرتبه مأمور بحجّ شده‌اند نه بيشتر ، گفته مىشود : براى اينكه خداوند متعال واجبات را بملاحظهء حال پستترين فرد از حيث قدرت و توانائى قرار داده است ، چنان كه خود فرموده : * ( فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ) * ( گوسفند قربانى حجّ آنچه ميسّر است - بقره : 196 ) يعنى گوسفندى ، تا هم غنىّ و هم ضعيف المال بتوانند انجام دهند ، و همچنين باقى واجبات جملگى غير اين نيست كه : بملاحظهء كمترين فرد از نظر قدرت تعيين شده است ، و يكى از جملهء واجبات حجّ است كه يك مرتبه در تمام عمر فريضه شده ، و بعد خداوند ثروتمندان و متمكَّنين را بقدر استطاعتشان ترغيب كرده است .
و اگر بپرسد : چرا مأمور بعمرهء تمتّع شده‌اند ( يعنى پس از احرام عمره و انجام اعمال آن هنوز حجّ بجاى نياورده ميتوان از محرّمات احرام محلّ شد و لذّات ممنوعه در احرام را حلال دانست ؟ ) پاسخش آنست كه اين تخفيفى است و رحمت كه خداوند ببندگانش داده تا در اين سفر دور و دراز و پرمدّت احرامشان در اثر طول زمان آسيب نبيند ، و فساد در آنان رخنه نكند و از ممنوع بودن مدّتى از بردن بعض لذّات حريص بآن نشوند ، و براى اينكه حجّ و عمره هر دو واجب است ، و هر دو احرام ميخواهد ، و با باقيماندن در احرام اوّل مانند

257