گفت : بله فعل است ، امام فرمودند : پس محدث ( حادث ) است زيرا افعال محدث هستند ، سليمان گفت : فعل نيست ، حضرت فرمودند : پس چيز ديگرى از ازل با خدا بوده است ، سليمان گفت : اراده همان انشاء و ايجاد است ، حضرت فرمودند : اى سليمان ! اين سخن ، همان چيزى است كه بر ضرار [1] و هم مسلكانش عيب گرفته‌ايد كه مىگويند : آنچه خداوند در آسمان و زمين ، يا دريا و خشكى خلق كرده ، از سگ و خوك و ميمون و انسان و چهارپا و غيره ، جمله ارادهء خدا هستند و ارادهء خدا زنده مىشود و مىميرد ، راه ميرود و مىخورد ، مىآشامد ، ازدواج مىكند ، توليد مثل مىكند ، ظلم مىكند ، كارهاى زشت انجام مىدهد ، كافر مىشود و مشرك مىگردد ، و ما از اين گفته‌ها برىء هستيم و با آن دشمنى مىكنيم و اين حدّ آن است .
سليمان گفت : « اراده » مثل سمع و بصر و علم است ، حضرت فرمودند :
دوباره به حرف اوّل خود بازگشتى ! بگو بدانم آيا سمع و بصر و علم ، مصنوعاند ؟ سليمان گفت : نه ، امام فرمودند : پس چطور اراده را نفى مىكنيد و

[1] . ضرار بن عمرو القاضى : معتزلى بوده و عقايد فاسدى داشته است ( لسان الميزان ) .

376