عمران سؤال كرد : آيا آن موجود ، به خودى خود ، نزد خود ، معلوم بود ؟
( و به خودش علم داشت ؟ ) حضرت فرمودند : جز اين نيست كه علم و شناخت هر چيز براى تميز آن از غير است ، و براى اينست كه موجوديّتش ثابت و شناخته شود ، و در آنجا وجود محض بود و غيرى نبود تا تمييز لازم باشد ، و ضرورتى باشد كه امتياز هر يك معلوم گردد ، جز وجود بحت بسيط ، چيز ديگرى نبود تا لازم آيد حدّ هر يك معلوم گردد ، آيا فهميدى اى عمران ؟ ! گفت : آرى اى سرور من ، پس اكنون بفرما به چه چيز ميدانست آنچه را كه مىدانست ؟ يعنى به چه وسيله اى آنچه را كه دانسته است ، بدان آگاهى يافته ؟
آيا به توسّط ضمير بوده است ، يا چيزى غير از آن ؟
مترجم گويد : منظور صورت حاصله از ذات معلوم در نفس عالم ميباشد .
و نيز هدف عمران از اين سؤال ، ظاهرا اين بوده است كه با اثبات « ضمير » و يا هر چيز ديگرى در خداوند ، وحدانيّت ( تك بودن و وحدت مطلقه ) ذات اقدس الهى را مورد تشكيك قرار دهد ، و حضرت با اين بيان ، « علم حصولى » را در مورد خداوند مردود دانسته‌اند و وحدت مطلقه ( جزء ناپذير بودن ) خداوند را اثبات نموده‌اند .
حضرت فرمودند : اگر علم او از طريق « ضمير » ( و آن صورت حاصله در انديشه ) انجام بپذيرد ، آيا مىتوان براى شناخت آن « ضمير » حدّ و حدودى قرار

343