مختلف و گوناگون ، از جمله : خالص و ناخالص ، مختلف و يكسان ، به رنگها و طعمهاى متفاوت آفريد ، بدون اينكه نيازى به آنها داشته باشد و يا براى رسيدن به مقام و منزلتى به اين خلقت محتاج باشد و در اين آفرينش ، در خود ، زيادى يا نقصانى نديد ، آيا اين مطالب را مىفهمى ؟ گفت ، بله به خدا ، اى سرورم .
حضرت ادامه دادند ، و بدان كه ، اگر خداوند ، به خاطر نياز و احتياج ، مخلوقات را خلق مىكرد ، فقطَّ چيزهايى را خلق مىكرد كه بتواند از آنها براى برآوردن حاجتش كمك بگيرد ، و نيز در اين صورت شايسته بود كه چندين برابر آنچه خلق كرده بود ، خلق كند ، زيرا هر قدر اعوان و انصار بيشتر باشند ، شخص كمكگيرنده قوىتر خواهد شد ، و نيز در اين صورت حاجتها تمامى نداشت زيرا هر آفرينشى كه انجام مىداد ، حاجت ديگرى در او ايجاد مىشد [1] ، و به اين خاطر مىگويم : مخلوقات را از روى نياز نيافريده است ، بلكه با آفرينش مخلوقات ، از يكى به ديگرى منتقل مىنمايد و بعضى را بر بعضى ديگر برترى مىدهد بدون اينكه محتاج شخص برتر باشد يا بخواهد از آن ديگرى كه زيردست قرار گرفته انتقام بگيرد ، به اين علَّت آفرينش كرده [2] .

[1] . مثل مردم كه براى هر چيزى ، نياز به چيز ديگر دارند .
[2] . يعنى به سبب نياز مخلوقات به يك ديگر و ايجاد برترى بعضى بر بعض ديگر ، تا امتحان و آزمايش كه علَّت خلقت است محقّق شود .

342