او بيرون نتوانند بود و هر زمان كه بگويد فلان نوع باش نميتوانند تخلف نمود و ليكن قاهر از مخلوق بآن معنى است كه مذكور شد و معين گرديد پس لفظ قاهر جامع ميان خالق و مخلوق است و در معنى مختلف است و همچنين ساير اسماء حقتعالى كه ما نگفتيم و افتراق ميان خالق و مخلوق را در آنها تقرير نكرديم و ما اكتفاء ميكنيم بآنچه گفتيم و حقتعالى معين و ناصر ما و شما باشد در ارشاد و توفيق ما .
خطبهء حضرت رضا ( ع ) در توحيد 51 - از محمد بن يحيى بن عمر بن على بن ابى طالب ( ع ) مروى است كه گفت از حضرت رضا ( ع ) شنيدم كه تكلم فرمود باين كلام نزد مأمون در توحيد و از قاسم بن ايوب بن علوى نيز مروى است كه چون مأمون اراده كرد كه حضرت رضا ( ع ) را وليعهد خود كند بنى هاشم را جمع كرد و بايشان گفت كه ميخواهم حضرت رضا ( ع ) را وليعهد خود كنم كه بعد از من متصدى امر خلافت باشد بنى هاشم بر او حسد بردند و گفتند كه متولى اين امر ميكنى مرد جاهلى را كه بصيرت در تدبير خلافت ندارد پس كسى را بفرست نزد او تا بيايد و نادانى او را به بينى و بدانى بصيرت ندارد ، مأمون فرستاد آن جناب آمد بنى هاشم عرض كردند يا ابا الحسن برو بالاى منبر و علامتى از براى وحدانيت حقتعالى تقرير كن تا اينكه ما خدا را بآن علامت عبادت كنيم حضرت بالاى منبر رفت و زمانى طولانى نشست كه سر خود را بزير انداخته تكلم نميفرمود و پس از آن خم شد و راست نشست و حمد و ثناى حقتعالى را بجا آورده و درود بر پيغمبر و آل او فرستاده و فرمود اول بندگى و عبادت خداوند معرفت او است و اصل معرفت خداوند توحيد اوست و نظام رشته هاى توحيد خدا نفى صفات است از او بجهت شهادت عقول كه هر صفت و موصوفى مخلوقست و شهادت هر موصوفى كه او را خالقى است كه نه صفت است و نه موصوف و شهادت هر صفت و موصوفى باقتران اين صفت بموصوف و شهادت اقتران بحدث و قديم نبودن و شهادت حدث بممتنع بودن ازلى ممتنع از حدث يعنى بعد از ثبوت حديث نفى مىشود از اينكه آن ممتنع است از حدث زيرا كه ازلى با قديم مقارن است پس با حدث منافات دارد پس خدا نيست كسى كه به تشبيه ذات او شناخته شده و يگانه ندانسته او را كسى كه كنه از براى او قرار داده و بحقيقت او نرسيده كسى كه مانند براى او قرار داده و باو تصديق نكرده كسى كه نهايت از براى او قرار داده و تفوق و بلندى مرتبه از براى او قرار نداده كسى كه از براى او مكان معينى قرار داده و باو اشاره نموده و او را قصد نكرده كسى كه تشبيه كرده او را ، و از براى او تذلل و خضوع ننموده كسى كه از براى او اجزا قرار داده و او را اراده نكرده كسى كه بوهم او را درك كرده .
هر چيزى كه بوجود خود شناخته شد مصنوع خدا است و هر قائم بنفسى نسبت باو معلول است و او علت است بصنع خدا استدلال مىشود بر وجود او و بعقول اعتقاد بمعرفت او پيدا مينمود و بفطرت و عقل خالى از شائبه و هم ثابت مىشود حجية او آفريدن خدا خلق را ستر و

98