ب : حقّ تبارك و تعالى امر فرمود كه فرشتگان در مقابل جناب آدم عليه السّلام خضوع كرده و او را سجده نمايند بديهى است حكيم عليم با اين فرمان فرشتگان را ملزم نمود كه خود را در مقابل جناب آدم وضيع و خاضع قرار دهند و اين خود نشانه افضل بودن آن حضرت بر فرشتگان مىباشد و شاهد بر اين گفتار آن است كه شيطان وقتى از اطاعت اين امر سر باز زد و از خضوع و خشوع نمودن در قبال جناب آدم عليه السّلام اباء نمود از ولايت خدا مطرود و ملعون شده و در عداوت و دشمنى حقّ جلّ و علا داخل گرديد لذا هيچ اميدى براى او نبود كه از سقوطى كه به آن مبتلا شده بود نجات و رهايى يابد بلكه الى الأبد در آن باقى خواهد ماند نتيجتا براى ما محرز و معلوم مىشود كه سبب برترى جناب آدم عليه السّلام بر فرشتگان علمى بوده كه صانع متعال آن را به وى اختصاص داده و ديگران را از آن محروم نمود و آن علم اين بود كه جناب اقدس الهى تمام اسماء را به آن حضرت تعليم كرد و كلّ اشياء را برايش مبيّن و روشن نمود و بدين وسيله او كه واجد چنين علمى بود بر كسانى كه فاقد آن بودند تفوّق و برترى يافت سپس خداوند عزّ و جلّ به آدم عليه السّلام فرمان داد كه از فرشتگان سؤال تنبيه [1] كند نه سؤال تكليف [2] يعنى از آنها جويا شود از موضوعاتى كه حقّ تعالى به او تعليم فرموده و به آنها بهره اى نرسانده تا بدين ترتيب به ايشان علو منزلت علم و رفعت قدر آن حضرت را نشان داده و بالعيان مشاهده كنند چگونه حقّ عزّ و جلّ علم را به محلّ و موضعى اختصاص داده و آن محل را رفعت و فضيلت و برترى بخشيده .
تذكَّر مىدانيم كه سؤال آدم عليه السّلام از فرشتگان اوّلا سؤال تنبيه بوده نه سؤال تكليف زيرا حقّ عزّ و جلّ به هيچ مكلَّفى آنچه را كه در طاقت او نيست تكليف نمىكند .
ثانيا مورد سؤال چيزى بوده كه فرشتگان از آن اطَّلاع نداشته و اساسا در وسع و طاقتشان نبود كه از آن جواب بدهند و با توجّه به اين نكته قطع و يقين پيدا مىكنيم كه سؤال جناب آدم عليه السّلام كه به امر حقّ تبارك و تعالى صورت گرفت به منزله تقرير و گرفتن اقرار بود از فرشتگان به جهل به آنچه آدم به آن عالم و آگاه بود و فرشتگان نيز پس از سؤال اقرار به جهل كرده و اذعان نمودند كه اين علم مختص به آدم عليه السّلام بوده

[1] - مقصود از سؤال تنبيه آن است كه پرسش آدم عليه السّلام به اين منظور بوده كه فرشتگان را هشدار دهد و متنبه سازد به جهلشان و مطَّلع نبودن از آنچه حضرت آدم آگاه به آن بوده .
[2] - منظور از سؤال تكليف آن است كه سائل مسئول عنه را مكلَّف نمايد به جواب از مورد سؤال .

93