ولى موقعى كه صدق و راستى تحقّق يافت دروغ دور شده و خوار و خاموش گشته و افتراء زائل و بهتان توهين گرديده ، نيكى نزديك و خير قريب و آز و حرص دور مىشود ، و هنگامى كه صبر و شكيبايى سست گرديد دين ضعيف و حزن زياد و بىتابى نزديك و اعمال حسنه برچيده و اجر و ثواب پامال مىگردد ، ولى اگر صبر سخت و استوار باشد دين خالص گشته و حزن و اندوه زائل گرديده و بىتابى به تأخير افتاده و افعال حسنه احياء شده و اجر و ثواب عظيم گرديده و حزم و احتياط آشكار شده و سستى و تنبلى رخت بر مىبندد ، و زمانى كه مدارا ترك گردد خيانت آشكار شده و درشت خويى پيدا و ستم زياد و علم و دانش ترك و عمل و كردار ضعيف شده و دين از بين رفته و صبر و شكيبايى سست گرديده و پارسايى و پرهيزگارى مغلوب واقع شده ، راستى و صدق رو به ضعف رفته و تعبّد اهل ايمان باطل مىگردد .
< فهرس الموضوعات > اخلاق و صفات دهگانه عقل < / فهرس الموضوعات > اخلاق و صفات دهگانه عقل عقل داراى ده خلق صالح و پسنديده است به اين شرح :
حلم ( بردبارى ) علم ( دانش ) رشد ( هدايت شدن و استقامت نمودن بر طريق حقّ ) عفاف ( باز داشتن نفس از محرّمات ) صيانت ( بازداشتن نفس از شبهات و مكروهات ) حياء ( آزرم و شرم ) رزانت ( مغلوب محرّكات شهويّه و غضبيّه واقع نشدن ) مداومت بر كارهاى خير ، كراهت داشتن از كارهاى شرّ ، اطاعت نمودن از ناصحين .
و هر كدام از اين ده خلق به ده خصلت منشعب مىگردد :
< فهرس الموضوعات > شعبات دهگانه حلم < / فهرس الموضوعات > شعبات دهگانه حلم از حلم و بردبارى ده شعبه منشعب مىشود به اين شرح :
نيكو بودن عواقب امور ، بين مردم پسنديده و ممدوح بودن ، بلند مقام بودن ، خالى بودن از سفاهت ، مرتكب كار پسنديده شدن ، مصاحبت با نيكان ، بر حذر بودن از پستىهاى دنيوى ، بركنار بودن از رذائل و ذمائم اخلاقى ، آشكار بودن آرامى و نرمى ، نزديك بودن به درجات عالى < فهرس الموضوعات > شعبات دهگانه علم < / فهرس الموضوعات > شعبات دهگانه علم از علم و دانش ده شعبه منشعب مىشود به اين شرح :
شرافت و سرورى اگر چه صاحب علم قبل از تحصيل آن پست و دون باشد ، عزّت اگر چه صاحب علم قبل از اتّصاف به علم خوار بوده باشد ، غناء و بىنيازى

391