گفته شود مرگش در آسمان مىباشد و شرح و توضيح اين آن است كه حقّ تبارك و تعالى بين ارواح و جسد جدايى مىاندازد و پس از اين جدايى روح يعنى نور حياتى انسان به قدرت اولى يعنى به عالم ارواح كه شايسته ترين مخلوقات بارى تعالى است برگشته و جسد و كالبد را در اين عالم ماده كه دنيا باشد بجا مىگذارد چه آن كه بدن از همين نشئه و از سنخ آن مىباشد .
و جهت فاسد شدن جسد و نابودشدنش در دنيا اين است كه وزش باد آب و رطوبتش را خشك كرده و آن را به همان گل برگردانده و بالاخره پوسيده و ريز ريز مىگردد و هر كدام از عناصر به جوهر اوّلى خود يعنى ماهيّت قبل از امتزاج رجوع مىنمايد .
و در وقت مرگ و تفرقه بين جسد و روح ، روح حيوانى به سبب حركت نفس ناطقه به طرف آسمان حركت مىكند چنانچه در هنگام حيات نيز روح حيوانى به سبب نفس ناطقه در مجارى بدن جارى گشته و سريان پيدا مىكند ، پس آنچه نفس ناطقه مؤمن باشد يقينا نورى است كه عقل مؤيد آن بوده و آنچه نفس ناطقه كافر است نار و آتشى است كه شيطنت و حيله مؤيدش مىباشد نتيجتا نفس كافر صورت نارى و نفس مؤمن صورت نورى بوده و مرگ رحمتى است از جانب حقّ تعالى براى بندگان مؤمنش و نقمتى است براى كافرين و خدا دو عقوبت دارد :
الف : آنچه از آلام جسمانيّه و دردهاى روحى بدون واسطه به شخص مىرسد كه به آنها عقوبات از ناحيه روح گويند .
ب : آنچه به سبب تسلَّط بعضى از مردم بر برخى ديگر به انسان مىرسد .
آن عقوباتى كه از ناحيه روح بوده بيمارى و فقر است و آنچه بسبب تسلَّط بعضى بر برخى به انسان مىرسد نقمت و عذاب مىباشد و فرموده حقّ تعالى مفيد همين معنا است : * ( وَكَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ ) * من الذّنوب ( و همچنين ما برخى ستمكاران را مقابل بعضى ديگر برگماريم بسبب آنچه از حسد و ظلم و مكر كه بر آزار هم كسب مىكنند ) .
پس عقوبتى كه ناشى از گناه روح است بيمارى و فقر بوده و آنچه بسبب تسلَّط بعضى بر برخى به انسان مىرسد نقمت و عذاب مىباشد و اين تنبيه و تأديب نسبت به مؤمن در دنيا عقوبت بوده و در آخرت عذاب است و امّا كافر در دنيا گرفتار نقمت و در آخرت مبتلا به سوء عذاب مىشود و اين نيست مگر به خاطر گناهى كه انسان در دنيا مرتكب شده و گناه ناشى از شهوت بوده و شهوت از مؤمن

375