فعلى كه انجام مىدهم مورد سؤال واقع نشده بلكه خلائق مسئول مىباشند .
و نيز مشتى از آب شور و تلخ را برداشت و آن را به صدا آورد ، سپس آب منجمد گرديد بعد حقّ تعالى به آن فرمود : جبّارين و فراعنه و طاغيان و اعوان شياطين و كسانى كه ديگران را به دوزخ دعوت مىكنند تا روز قيامت و اتباعشان را از تو مىآفرينم و باكى ندارم زيرا از فعلى كه انجام مىدهم مورد سؤال واقع نشده و اين مخلوقات هستند كه مسئول مىباشند .
امام عليه السّلام فرمودند :
البتّه حقّ عزّ و جلّ در خطاب با آب شور و تلخ كه اصحاب شمال را از آن آفريد بداء [1] را شرط فرمود ولى در خطاب با آب شيرين كه منشأ آفريدن اصحاب يمين است اين شرط را نياورد .
سپس دو آب شيرين و شور را با هم ممزوج نمود و بعد آن را به صدا آورد و به دنبالش آب ممزوج را جلو عرش ريخت و اين دو آب حاصل طعام و شرابى است كه اصل آن طعام و شراب از گل انتزاع شده است ، سپس خداوند متعال به فرشتگان چهارگانه يعنى : شمال ، دبور ، صبا و جنوب [2] فرمان داد كه بر سلاله طين ( يعنى همان حاصل طعام و شراب مزبور ) تاخته و آن را گوارا و بعد پرورشش داده و سپس سخت و محكمش نموده و به دنبالش قطعه ، قطعه و تكَّه ، تكَّه اش كرده و در آن قطعات و تكَّه ها طبايع چهارگانه [3] يعنى : باد ، تلخى ، خون و بلغم [4] را جارى كنند .
امام عليه السّلام فرمودند : فرشتگان بر آن سلاله طين جولان نموده و تاخت آورده و طبايع چهارگانه مزبور را در آنها جارى ساختند .
سپس حضرت فرمودند : باد از ميان طبايع چهارگانه از طرف فرشته شمال در بدن جارى شد و بلغم از ناحيه صبا ، و تلخى ( مرّه ) از جانب دبور و خون از ناحيه جنوب در بدن و هيكل انسانى جارى گرديدند و بدين ترتيب روح مستقل و بدن كامل گرديد .
سپس حضرت فرمودند : از ناحيه باد ، حبّ حيات و طول آرزو و حرص و از

[1] - شرح بداء و ذكر رواياتى كه در آن وارد شده از حوصله اين كتاب خارج بوده و بايد در مباحث كلامى مورد بحث قرار گيرد .
[2] - ظاهرا اين اسامى چهارگانه نام چهار فرشته است نه آن كه فرشتگان چهارگانه موكّل اين چهار جانب باشند .
[3] - شايد مراد از طبايع چهارگانه همان اخلاط اربعه باشد كه حضرات اطباء مىفرمايند .
[4] - اخلاط اربعه كه در لسان اطباء جارى است عبارتند از : خون ، بلغم ، صفراء و سوداء .

369