از سخنان آن حضرت در توحيد و يگانه پرستى عمران صابى با آن حضرت مصاحبه كرد ، در انجمن بزرگى كه مأمون فراهم كرده بود همه سخن - گويان هر ملت مخالف اسلام را دعوت كرده بود و امام رضا همه را محكوم كرد . خبر طولانى است و اين مجلس مشهور است ما باندازه اقتضاى اين كتاب از آن را نقل كرديم :
عمران صابى : بمن بگو كه ما خدا را بحقيقت يگانه دانيم يا بوصف ؟
امام رضا ( ع ) : آن نور نخستين يگانه ، يكتا هستى نخست يكى است ، نه شريك دارد و نه چيزى با او است يكتا است و دومى ندارد ، نه بكنه معلوم است و نه بكلى مجهول ، نه محكم است و نه متشابه ، نه در ياد است و نه فراموش ، نه چيزيست كه عنوان هر چيز ديگر بر آن صادق آيد ، آن هستى نخست بخود پايا است . نوريست بىنياز بالذات و مستغنى از جز خود ، نه از وقتى بوده نه تا وقتى باشد ، نه بر چيزى استوار است ، و نه بچيزى در پرده است ، و نه در چيزى نهفته است ، گوينده عبارتى كه او را ادا كند نيابد از هر چه در خاطرش آيد ، تابش يا مثال يا شبح يا ظل ، اينان همه پيش از آفرينش بودند در آن حال كه چيزى جز او نبود ، حال هم در اين رتبه است . همانا اينها صفاتى پديد شده‌اند و ترجمانى هستند از توهمكننده تا بفهمد . اى عمران فهميدى ؟ عمران - آرى فهميدم .
امام رضا ( ع ) : بدان كه تو هم و مشيت و اراده يك معنا دارند كه 3 نام دارد : نخست توهم و اراده و مشيت او همان حروفى بودند كه آنها را اصل هر چيز مقرر داشت ، و حلال هر مشكل و در توهم خود جز

446