19 - و احمد بن نجم از آن حضرت پرسيد : خودبينى و عجبى كه موجب تباهى عمل مىشود چيست ؟ فرمود : عجب و خودبينى درجاتى دارد : يكى از آنها كردار زشتى است كه به نظر بنده جلوه كند و آن را خوب پندارد ، و بخود ببالد و پندارد كار خوبى مىكند ، و ديگر از درجات آن اينكه به پروردگار خود ايمان آورد و بواسطهء آن بر خدا منّت گذارد ، و حال اينكه خدا را در اين باره بر او منّت است .
20 - فضل گويد : به آن حضرت عليه السّلام عرض كردم : يونس بن عبد الرّحمن معتقد است كه معرفت خداوند اكتسابى است ( يعنى : از راه سعى و كوشش بدست مىآيد ) ، فرمود : خير ، خطا كرده ، خداوند ايمان را به هر كس كه خواهد ارزانى دارد ، پس در برخى از ايشان پابرجا و استوار مىدارد ، و نزد بعضى ناپايدار و عاريت . در نتيجه ايمان استوار آن است كه هرگز خدا از او نگيرد ، ولى ايمان ناپايدار و عاريت آنست كه به بنده عطا گردد ، و سپس از او ربوده شود .
21 - و صفوان بن يحيى گويد : از حضرت رضا عليه السّلام پرسيدم : آيا بندگان در معرفت و شناخت دخالتى دارند ؟ فرمود : خير ، گفتم : آيا در آن اجر و پاداشى دارند ؟ فرمود : آرى ، خداوند به فضل خود ايشان را معرفت بخشد ، و به فضل خود نيز بديشان راه صحيح را بنمايد [1] 22 - فضيل بن يسار گويد : از آن حضرت عليه السّلام پرسيدم : آيا افعال و كارهاى بندگان مخلوق است يا غير مخلوق ؟ فرمود : بخدا سوگند كه آنها مخلوق است - منظور آن حضرت خلق تقدير بود نه خلق تكوين - . سپس فرمود : بىشكّ ايمان يكدرجه از اسلام برتر است ، و پرهيزگارى يكدرجه از ايمان برتر ، و هيچ چيز افضل و برتر از باور و يقين به فرزندان آدم داده نشده است .
23 - و از آن حضرت عليه السّلام پرسيدند : بهترين بندگان خدا چه كسانند ؟ فرمود : آنان كه چون نيكى كنند شاد و خرسند شوند و چون كار زشت از ايشان سرزند استغفار و طلب آمرزش كنند ، و هر گاه عطا شوند حقّشناسى و شكرگزارى كنند ، و چون گرفتار شوند پايدارى نمايند ، و چون به خشم آيند گذشت كنند .
24 - از او پرسيدند : حدّ و اندازهء توكَّل چيست ؟ فرمود : از هيچ كس جز از خدا نترسيدن .

[1] بنظر ميرسد كه لفظ « صواب » تصحيف : « ثواب » باشد ، و سياق كلام نيز حكايت از آن دارد .

418