اى هشام ، معاشرت با افراد متديّن و ديندار شرف دنيا و آخرت است ، و مشورت با خردمند خيرخواه خوشبختى است و با بركت ، و هدايت و توفيق الهى را در پى دارد . پس چون فرد خردمند خيرخواه نظريه اش را برايت بازگفت مبادا مخالفت كنى كه بىشكّ موجب هلاكت است .
اى هشام ، از معاشرت و انس با مردم بپرهيز مگر اينكه در ميانشان فردى عاقل و درستكار بيابى كه در اين صورت با او مأنوس و همدم شو ، ولى از ساير آنان همچون فرار از درندگان شكارى بگريز و فرار را بر قرار ترجيح ده . شايستهء فرد عاقل است كه چون كارى را انجام داد از خداوندى كه او را مشمول نعمتهاى خود ساخته حيا كند از اينكه كسى را غير از خدا در كارش شريك سازد . و چون برايت دو كار پيش آمد كه نمىدانى كدامشان بهتر است با آن كار مخالفت كن كه بهواى نفست نزديكتر است كه بىشكّ بسيارى از كارهاى درست در مخالفت هوايت نهفته است و بپرهيز از اينكه بر حكمت دست يابى و آن را در افراد نادان قرار دهى ! هشام گويد : بدان حضرت گفتم : اگر مردى را يافتم كه جوينده بود جز آنكه گنجايش نگهدارى گفته هايم را نداشت چه كنم ؟ فرمود : با نرمى و ملاطفت او را نصيحت كن ( يعنى : پاره اى از سخنان حكيمانه را از سر امتحان توأم با لطف و مدارا برايش بگو ) پس اگر دلتنگ شد مبادا خود را به دردسر اندازى و خود را در معرض مشكلات قرار دهى ! و از عدم پذيرش فخر فروشان برحذر باش كه بىشكّ دانش از املا شدن بر افرادى كه بهوش نيايند روى برتابد و بخود بپيچد . گفتم : اگر كسى را نيافتم كه درك سؤال از آن را داشته باشد چه كنم ؟ فرمود : جهلش را در سؤال از آن ( دانش ) غنيمت شمار تا از گزافه گوئى و گرفتارى بزرگ ردّ و انكار در امان بمانى ، و بدان كه خداوند افراد متواضع را فقط باندازهء فروتنى و تواضعشان بالا نبرده بلكه در حدّ عظمت و مجد خود رفعت بخشيده ، و نيز اهل خوف و ترس را در خور ترس آنان ايمن نساخته ، بلكه در حدّ كرم و سخاوتش آسوده خاطر ساخته ، و افراد محزون را نه در حدّ حزن و اندوهشان خرسند ساخته بلكه در حدّ مهربانى و رحمتش شاد نمود [ و گره از كار افراد محزون و غمين در حدّ اندوهشان نگشوده بلكه در خور رأفت و رحمتش كارگشائى فرموده ] پس بخداى رؤوف و مهربان چه گمان دارى ؟ همو كه رفتارش با آنان كه او را بسبب دوستانش مىآزارند دوستانه است ، ديگر با آنان كه از براى او آزار مىكشند چگونه رفتارى خواهد داشت ؟ بخداى توبه پذير مهربان گمانت چيست ؟ آن خدائى كه از دشمن خود توبه پذيرد ، ديگر با

375