نيز به رعايت انصاف در خشنودى و غضب ، و به كسب [ دنيا و آخرت ] در فقر و توانگرى ، و به پيوند با كسى كه از شما بريده ، و به گذشت از آن كس كه به شما ستم كرده ، و به بخشش به آنكه از شما دريغ داشته . و بايد ديدهء شما عبرت انگيز باشد ، و سكوتتان انديشه ، و گفتارتان ذكر ، و طبع و سرشتتان سخاوت ، زيرا هيچ فرد بخيلى به بهشت نرود ، همچنان كه هيچ فرد با سخاوتى به دوزخ در نيايد .
اى هشام ؛ خدا آن بنده را رحمت كند كه از خدا آنچنان كه بايد شرم كند ، و تمام اجزاى سر - از چشم و گوش و زبان - را از محرّمات محفوظ دارد ، و نيز شكم را از آب و خوراك حرام . و مرگ و پوسيده شدن را بياد آورد ، و بداند كه بهشت در اين جهان داراى مشكلات است و دوزخ داراى لذّات و شهوات ( يعنى : بهشت قرين مشكلات و ناملايمات است و دوزخ قرين لذّات و شهوات ) اى هشام ؛ هر كس كه از تعرّض به آبروى مردم خوددارى كند ؛ خداوند نيز در روز قيامت از كيفر گناه او درگذرد ، و هر كس كه خشم خود را از مردم باز دارد ، خدا نيز بروز رستاخيز خشم خود را از او باز دارد .
اى هشام ؛ فرد عاقل هرگز دروغ نگويد ، اگر چه مطابق ميلش باشد .
اى هشام ؛ در كيسهء غلاف شمشير رسول خدا صلَّى الله عليه و اله و سلَّم [ اين مطالب ] يافت شد : « گستاخترين مردم بر خدا كسى است كه غير زنندهء خود را قصد زدن كند ، و جز قاتل خود را بخواهد بكشد ، و هر كس كه خود را به غير مولايش وابسته كند به آنچه خدا بر رسولش محمّد نازل كرده كافر است . و هر كس كه بدعتى گزارد ، يا به بدعتى تن دهد ، يا بدعتگذار را آزاد گذارد و هيچ مخالفتى هم با او نكند ، خداوند بروز رستاخيز از او نه توبه اى پذيرد و نه فديه اى قبول كند اى هشام ؛ بهترين وسيلهء تقرّب بنده به خدا پس از شناخت او ؛ نماز است و احسان به پدر و مادر ؛ و اجتناب از صفت حسادت و خودبينى و فخر فروشى .
اى هشام ؛ در پى اصلاح روزگارى باش كه در پيش دارى ، پس نظر كن كه آن چه روزى خواهد بود ، و پاسخى برايش مهيّا كن ! زيرا كه بىشكّ تو بازداشت شوى و مؤاخذه گردى ، و از روزگاران گذشته و مردمانش پند گير ، كه براستى روزگار خود طولانى است و [ امّا براى شخص ] محدود و كوتاه . پس آن گونه عمل كن كه گوئى پاداش كردارت را مىبينى تا طمعت در آن افزون گردد ، و دانش را از خدا ( كتاب خدا و سنّت رسولش ) دريافت دار . و در تغييرات و دگرگونيهاى روزگار و حالات زمانه نظاره كن ، زيرا از دنيا آنچه آيد همانى است كه رفته و

368