شمردن آن باشد [ يك چنين شخصى ] كافر است . و اگر گرايش او به ضلالت و گمراهى از سر ديانت بخاطر تأويل و تقليد و تسليم و دلخوش بودن به گفتهء پدران و گذشتگان باشد او مشرك است ، و بسيار كم پيش مىآيد كه فردى بر گمراهى و ضلالتى بپايد و هوى و هوس ؛ او را به بعضى از آن تعريفى كه شرح داديم نكشاند .
و مقصود از فسق هر گناهى از گناهان كبيره است كه شخص مرتكب آن شود يا داخلشدنش بدان معصيت از جهت لذّت و شهوت و شوق غالب بوده باشد كه آن فسق است ، و مرتكبش فاسق بوده و به سبب فسق از ايمان بيرون است ، پس اگر اين كار را ادامه دهد تا جايى كه به حدّ سستى و كوچك شمردن آن و بىاعتنائى افتد كارش بجهت اين بىاهميّتى و بىاعتنائى به كفر مىانجامد ( يعنى كفرش حتمى است ) . و مقصود از مرتكب گناهان كبيره كه منشأ و ريشهء تباهى ايمانش مىباشد شخصى است كه غرق گناهان بزرگ است بىآنكه از روى انكار و ديانت بباطل و لذّت يا شهوتى است ؛ بلكه تنها به جهت تعصّب و خشم است كه بارها و فراوان مرتكب گناهان كبيره اى همچون تهمت و ناسزاگوئى ، قتل و غارت و حقّ كشى و امثال آنها مىشود ، و ديگر آن گناهانى كه ورود بدان عادت است و عارى از خوشى ، همچون شراب ، زنا ، و لهو [1] ، كه انجام اين گناهان تماما موجب فساد و تباهى همان ايمانى است كه از وى خارج شده ، پس بدين جهت نه مشرك است و نه كافر و نه گمراه . بلكه بنا به تعريفى كه از جهالت نموديم او جاهل است و نادان ، پس اگر با هوى و هوس خود به يكى از انواع تعاريفى كه براى مرتكبين ذكر كرديم گرايش پيدا كند از همان دسته محسوب گردد .
[ جواب امام عليه السلام در باب انواع امرار معاش و انواع مخارج و هزينه‌ها ] شخصى از آن حضرت عليه السّلام پرسيد : انواع امرار معاش [ يا : درآمدهاى ] بندگان كه شامل كسب و كار و داد و ستد است و همچنين انواع مخارج و هزينه‌ها چند گونه مىباشد ؟ فرمود : تمامى انواع امرار معاش يا گذران زندگى از جهت داد و ستد كه در آن كسب و كارى هست چهار گونه مىباشد ، پرسيد : آيا تمامى اين چهار نوع حلال و مباحند ، يا تماميشان حرامند و نامشروع ، يا برخى حلالند و برخى حرام ؟ فرمود برخى از اين امور چهارگانه بنوعى حلال و بنوعى حرام است ، و اين امور ؛ معيّن و داراى خصوصيّاتى معلوم و مشهورند . پس نخستين نوع از اقسام چهارگانه ، ولايت و سرپرستى و حاكميّت برخى از آنان بر ديگران

[1] يعنى : اشتغال بعيش و طرب و امثال آن .

312