49 - و أمّا حقّ اهل دينت بطور عموم : حسن نيّت ، مهربانى به همگان ، و مدارا نمودن با بدرفتارشان ، و انس و الفت با آنان ، و كوشش در راه اصلاحشان ، و تشكَّر از اهل احسانشان - چه در حقّ خود و چه در بارهء تو - ، كه بىشكّ نيكوكارى به خود - چنانچه آزارش را از تو بازدارد - در اصل احسان به تو مىباشد ، زحمتش را از تو باز مىدارد ، و خود را از [ آزار ] تو حفظ مىكند ، پس تمام ايشان را مشمول دعاى خود كن ، و به همه يارى و كمك نما ، و مقام هر يك را در نظر دار و رعايت كن ، كهنسال آنان را بجاى پدر ، و خردسالشان را بجاى فرزند ، و افراد ميان سالشان را بجاى برادر گير ، پس چنانچه هر كدامشان بر تو وارد شدند با لطف و مهربانى از او دلجوئى و تفقّد نما ، و حقوق برادرى را در باره اش رعايت كن .
50 - و أمّا حقّ اهل ذمّه و در پناه اسلام : حكم آنان اين است كه آنچه را خدا از ايشان پذيرفته قبول كنى ، و به ذمّه و عهدى كه خدا براى ايشان مقرّر داشته وفا نمايى ، و در آنچه از ايشان خواسته شده و خود را بر آن مجبور نموده‌اند به همان [ قوانين اسلام با اهل ذمّه ] حكم كنى ، و در رفتار با ايشان همان گونه كه خداوند بر تو تكليف نموده عمل كنى ، و به احترام ذمّهء خدا و وفاى بدان عهد از ستم بديشان پرهيز كنى ، و عهد رسول خدا صلَّى الله عليه و اله و سلَّم حائل از ستمكارى با آنان و لازم الوفاء است ، زيرا در حديثى به ما رسيده است كه پيامبر فرمود : « هر كس كه به افراد در پناه اسلام ( اهل ذمّه ) ستم كند من خصم اويم » ، بنا بر اين از خدا پروا كن ، و لا قوّة إلَّا با لله .
پس اين پنجاه حقّى بود كه تو را احاطه نموده و بر تو واجب شده ، كه در هيچ حالى از آن حقوق خارج نشوى جز آنكه مشمول رعايت و اداى يكى از آنها خواهى شد ، و بر اين مهمّ تنها يارى و مدد از خداى جلّ ثناؤه بايد خواست ، و لا قوّة إلَّا با لله و الحمد لله ربّ العالمين .
از فرمايشات آن حضرت عليه السّلام در بارهء « زهد » علامت و نشان بىرغبتان بدنيا و مشتاقان به آخرت ؛ رها نمودن هر رفيق و دوست و جدائى از هر همنشينى است كه همفكر با ايشان نيست و خواست ايشان را نميخواهد . هان ! بىشكّ كسى كه براى پاداش فردا روز مىكوشد همو به خوشى نقد دنيا بىرغبت است و براى مرگ آماده ، و بكار آخرت - پيش از سرآمدن عمر و فرا رسيدن مرگ كه ناگزير از ديدار آن است - كوشنده ، و پيش از مرگ هوشيار

251