عرض كردم : اى امير مؤمنان بنده اى مرتكب گناه مىشود و از آن استغفار مىكند ، حدّ استغفار چيست ؟ فرمود : اى پسر زياد [ حدّ استغفار ] توبه است ، گفتم : همين ! فرمود : نه ، پرسيدم : پس چگونه ؟ فرمود : براستى هنگامى كه بنده مرتكب گناهى شد با تحريك بگويد : « أستغفر الله » ، گفتم : منظور از تحريك چيست ؟ فرمود : با دو لب و زبان ، بگونه اى كه از جنباندن آن ، حقيقت را دنبال كند ، گفتم : حقيقت چيست ؟ فرمود : عبارت است از تصديق قلبى و تصميم بر عدم بازگشت به گناهى كه از آن استغفار نموده است . كميل گويد : بنا بر اين چنانچه بدينسان رفتار كنم آيا از شمار استغفاركنندگان خواهم بود ؟ فرمود : نه ، كميل گفت : چطور ؟ فرمود : براى آنكه تو هنوز به اصل و ريشهء [ استغفار ] نرسيده اى ، كميل گويد : بفرمائيد كه اصل و ريشهء استغفار چيست ؟ فرمود : تجديد توبه و رجوع بدان از گناهى كه كرده و از آن استغفار نموده ، و آن نخستين درجهء عابدان است ، و ترك گناه و طلب آمرزش اسمى است [ واحد ] كه براى شش معنى بكار برده مىشود : نخست : پشيمانى از گذشته است ، و دوم : تصميم قطعى بر عدم تكرار آن گناه ، و سوم : پرداخت حقوق مردم ، و چهارم : انجام وظائف واجب الهى ، و پنجم : آب كردن گوشتى است كه از [ راه ] نامشروع و حرام روئيده است ، بطورى كه پوست به استخوان بچسبد سپس ما بين آن دو گوشتى نو و تازه برويد ، و ششم : چشاندن رنج طاعات به جسم است همان طور كه لذّت گناهان را به او چشاندى .
سفارشات امير مؤمنان - هنگام وفات - به امام حسن عليهما السّلام مؤلَّف كتاب گويد « از آن سفارشات باندازه اى كه نياز كتاب بود به رشتهء تحرير درآورديم » .
اين وصيّت نامه ايست كه على بن أبى طالب بدان وصيّت مىكند ، افراد با ايمان را سفارش نموده است به گواهى دادن به اينكه معبودى جز « الله » سزاوار پرستش نيست ، يگانه است و بىانباز ، و گواهى به اينكه محمّد بنده و فرستادهء اوست ، كه خداوند او را به راهنمائى و دين حقّ فرستاد تا بر همهء اديان پيروزش بنمايد هر چند كه مشركان آن را خوش ندارند . و سلام و درود خدا بر محمّد باد . زان پس [ گويم : ] نماز من و عبادتهاى من ، و زندگانى من و مرگ من ؛ همه براى خدا ؛ پروردگار جهانيان است ، كه او را انبازى نيست ، و مرا به اين [ آئين ] فرمان داده‌اند ، و من

179