ورزد . و شخص كوردل ذكر را فراموش كند و ناسزاگو شود و با آفريدگارش به ستيزه پردازد و شيطان بر او چيره گردد . و كسى كه بىتوجّهى و غفلت كند بر خود جنايت نموده ، و انديشه اش واژگون گردد ، و گمراهى خود را رشد و صلاح پندارد ، و آرزوها او را بفريبد تا عمر او به سر آيد و پايان پذيرد ، و پرده از ديده اش برافتد . و آنچه از خدا گمان نمىكرد آشكار گردد در اين هنگام تمام وجودش را افسوس و حسرت فرا گيرد . و هر كس كه از فرمان الهى سرپيچى كند به وادى شكّ و ترديد افتد و خدا بر او بزرگى كند سپس با قدرت خود خوار و ذليلش سازد ، و با جلال و عظمت خود كوچكش كند . بدانسان كه در طول زندگى خود كوتاهى كرده و به آفريدگار بخشنده اش مغرور گرديده بود .
و غلوّ يا همان زياده روى در آئين دين چهار شاخه دارد : موشكافى ، ستيزه جوئى ، و انحراف از حقّ ، و گردنكشى . بنا بر اين هر كس كه با اوهام خود موشكافى كند به حقّ دست نيابد ، و از اين كار جز غرق شدن در رنج و درد چيزى عايدش نگردد . و هيچ خيال و تصوّرى از او دور نشود جز اينكه پندارى ديگر گريبانگيرش شود ، از اين رو هميشه درگير افكارى پريشان و مضطرب است . جماعتى كه با هم جنگ و ستيز كنند سستى و كاهلى در ميانشان افتد ، و به سبب لجاجت بسيار كارشان به تباهى و فساد گرايد . و كسى كه از حقّ منحرف شود خوبى در نزدش بد و بدى در نزد او نيك جلوه كند و سرمست گمراهى گردد . و آن كس كه به لجاجت پردازد راههايش تاريك گردد . و كارش بر او پيچيده شود ، و در تنگنا قرار گيرد ، و هر كس از راه و طريقى به جز راه اهل ايمان پيروى كند سزايش بركنارى از دين و آئينش خواهد بود .
و شكّ چهار شاخه دارد : ستيز در كلام ، هراس ، دو دلى ، و خودباختگى .
پس ستيزه كاران به كدام يك از نعمتهاى پروردگارت چون و چرا كنند ؟ ! و آن كس كه پيش رويش او را به هراس افكند به قهقرا برمىگردد . و كسى كه در آئين دين خويش دودلى كند گذشتگان از او پيشى گيرند و آيندگان نيز از او پيش افتند و شياطين او را زير پا گيرند . و هر كس كه تسليم تباهى دنيا و آخرت شود هر دو سرا را از كف بدهد . و هر كس نجات يافت پس به بركت و فضل يقين بوده است .
شبهه چهار شاخه دارد : شادمان شدن به زيور ، خودآرائى ، توجيه كجروى ، و آميختن حقّ به باطل . و اين براى آنست كه زيور و آرايش مانع برهان و كلام

151