و نزد اوست سرنوشت اصل و ام الكتاب ، و خدا محو نميكند مگر چيزى را كه بوده ، و ثابت نمينمايد مگر امرى را كه نبوده ، پس يهود در اين معنى ما را اسناد بمذهب بدا داده‌اند ، و تبعيت آنها نموده‌اند در اين اسناد مخالفان ما از اهل ميلهاى مختلف و حضرت صادق عليه السّلام فرمود : خداوند عالم هرگز هيچ پيغمبرى را مبعوث نساخت تا اولا اقرار از او گرفت براى خدا به بندگى و ترك خدايان ناحق ديگر ، و به آن كه خدا تاخير مىكند هر چه را ميخواهد و تعجيل مينمايد هر چه را ميخواهد . و منسوخ شدن شريعتها و حكمهاى پيش بشريعت پيغمبر ما صلى الله عليه و آله از اينست ، و نسخ كتابهاى آسمانى به قرآن از اينست . و ايضا فرمود : هر كس گمان كند كه اراده مىكند خدا امروز در چيزى كه نميدانسته آن را ديروز من از او بيزارى ميجويم . و فرمود كه : هر كه گمان كند كه براى خدا بداء روى داده بوجه پشيمانى او نزد ما كافر است به خداوند عظيم ، و اما قول حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود : هيچ بدائى نشده براى خدا مثل بدائى كه شد براى او در بارهء اسماعيل پسر من - پس غرض آن حضرت اين بوده كه بظهور نيامد براى خداى تعالى در هيچ امرى مثل آنچه بظهور آمد در اسماعيل پسر من ، آنگاه كه نهال حياتش را از بن برآورد پيش از من تا معلوم شود كه او امام بعد از من نيست و الله اعلم [1]

[1] مترجم گويد كه از شيخ مفيد عليه الرحمه كلامى متعلق ببداء ميبود كه از نسخه اصل اول آن افتاده بود و آنچه از آخرش مانده بود اين چند كلمه است كه مذكور مىشود . مصحح گويد كه ما آن نواقص را يافتيم و ترجمه نموديم و اول آن چنين است ابو عبد اللَّه محمد بن نعمان مفيد ره فرموده كه قول اماميه در موضوع بداء از راه سمع است نه از راه عقل ، و اخبار راجع ببداء از ائمه هدى عليهم السّلام بسيار وارد شده ؛ و اصل در بداء ظهور است چنان كه خداوند تعالى در قرآن مجيد فرمود : * ( وَبَدا لَهُمْ مِنَ اللَّه ما لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ ) * ( سورهء زمر آيه 47 ) يعنى و ظاهر شود ايشان را از جانب خدا آنچه را كه گمان آن را نميكردند كه قصد كرده است خداوند به اين : كه از افعال خداوند تعالى بر ايشان ظاهر شود آن چيزى كه در گمان و تقدير آنان نبود و نيز فرمود : * ( وَبَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَحاقَ بِهِمْ ) * ( سورهء زمر آيه 48 ) يعنى جزاى كار و كسب آنها ظاهر شد بر ايشان و آشكار شد بر ايشان اين معنى و عرب ميگويد قد بدا لفلان عمل حسن : و بدا له كلام فصيح همچنان كه گويند بدا من فلان كذا يعنى از فلان چنين ظاهر شد پس لام را در جاى من استعمال مىكنند و لام قائم مقام من است ، پس معنى بدا للَّه في كذا در قول اماميه آن است كه ظاهر شد براى خدا در آن امر ، و معنى ظهر فيه يعنى ظهر منه و مراد از بدا آن نيست كه تعقب رأى بر او حاصل شده است يا آنكه امرى بر او خفى بود و بعدا آن خفا برداشته شده و ظاهر گرديده ؛ و جميع افعال خداوند متعال در بندگان و مخلوقاتش ظاهر است بعد از آنكه نبوده است ، پس آن افعال معلوم است در چيزى كه هميشه است ، و جز اين نيست كه وصف مىشود ببداء آن افعالى كه ظهور آنها در احتساب نباشد و ظن غالب وقوع آن را تاييد ننمايد ؛ و اما آنچه دانسته شده بودن او و ظن غالب پيدا مىشود برآمدن و حصول آن ، لفظ بداء در آن استعمال نميشود و قول حضرت ابى عبد اللَّه عليه السّلام كه فرمود : در هيچ چيزى براى خداوند بدا حاصل نشد مانند آنكه بدا حاصل شد براى او در باره فرزند من اسماعيل پس جز اين نيست كه اراده كرده است به آن چيزى را كه ظاهر شد از خداى تعالى در بارهء اسماعيل از دفع كردن كشتن از او و بتحقيق كه آن حضرت بيم كشته شدن او را داشته و گمان كشته شدن را در او ميبرده ، پس خداوند لطف كرد از براى او در دفع نمودن كشتن از او ، و خبرى بدين منوال از امام صادق عليه السّلام رسيده چنان كه روايت شده از آن جناب عليه السّلام كه فرمود دو مرتبه بر اسماعيل تقدير شده بود كه كشته شود و من از خداوند خواستم و سؤال كردم كه كشتن را از او دفع كند پس خداوند كشتن را از اسماعيل دفع نمود . و گاهى چيزى مكتوب است به شرط ، در چنين چيزى حال تغيير پيدا مىكند چنان كه خداوند متعال فرموده است : * ( ثُمَّ قَضى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَه ) * ( سوره انعام آيه 2 ) پس روشن شد كه اجلها بر دو قسمند يك قسم آنها مشروط است . اين قسم صحيح است كه در او زياده و نقصان باشد ، آيا نمىبينى گفتار خداى متعال را كه فرموده : * ( وَما يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِه إِلَّا فِي كِتابٍ ) * ( سوره ملائكه آيه 11 ) و قول او سبحانه : * ( وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَالأَرْضِ ) * ( سوره اعراف آيه 96 ) پس خداوند در اين آيات بيان فرموده كه اجلهاى آنها مشروط بوده است در امتداد و طول به نيكى و احسان و در انقطاع بفسوق و عصيان و خداوند تعالى در جايى كه خبر داده است از نوح ( ع ) در خطاب آن حضرت مرقومش را : * ( اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّه كانَ غَفَّاراً يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً ) * ( سوره نوح آيه 10 و 11 ) پس براى گوارا شدن نعمتها و كشش در اجل و طول عمر شرط كرد بر مردم استغفار را و چون استغفار نكردند خداوند اجل آنها را قطع كرد و عمر آنها را بريد و بواسطه عذاب آنها را بيچاره كرده هلاك ساخت . پس بدا از خداى تعالى مختص است به آن چيزى كه مشروط است در تقدير و بدا در بارهء حق تعالى انتقال از عزيمتى به عزيمت ديگر نيست و تعقب رأى هم نميباشد تعالى اللَّه عما يقول المبطلون علوا كبيرا . و بتحقيق كه گفته است بعض از اصحاب ما اينكه لفظ بدا اطلاق مىشود در اصل لغت بر تعقب رأى و انتقال از عزيمتى بر عزيمتى ديگر و جز اين نيست كه بدا اطلاق بر خداوند مىشود بر وجه استعاره و مجاز است ؛ چنان كه غضب و رضا بر خداوند اطلاق ميشوند مجازا بدون حقيقت و اينكه اين قول بمذهب ضرر نميزند ( ترجمه مصحح تمام شد ) ( فرموده است شيخ مفيد كه ) زيرا كه مجاز از قول اطلاق مىشود بر خداوند تعالى در آنچه سمع به آن وارد شده است و بتحقيق كه سمع وارد شده است ببدا به نحوى كه بيان نموديم آن را و آنچه اعتماد نموده‌ايم ما در معنى بداء آن را آنست كه آن ظهور است به نحوى كه گذشت گفتار در معنى آن ، پس آن مختص مىباشد در آنچه ظاهر ميگردد از فعلى كه بوده است وقوعش دور در گمان و عام نميباشد هر فعلى را زيرا كه اگر بوده باشد در هر آنچه واقع مىشود از افعال خداوند تعالى هر آينه بوده باشد خداوند تعالى موصوف ببدا در همه افعالش و آن باطل است بالاتفاق - مفيد

38