< فهرس الموضوعات > باب دوم در صفات ذات و صفات افعال < / فهرس الموضوعات > باب دوم در صفات ذات و صفات افعال ابن بابويه رحمة اللَّه عليه گويد : اعتقاد ما در بارهء تكليف اين است كه خداوند تكليف نفرموده بندگانش را مگر بنازلتر از آنچه طاقت ميدارند چنانچه فرموده :
* ( لا يُكَلِّفُ اللَّه نَفْساً إِلَّا وُسْعَها ) * [1] و حدّ وسع نازلتر از حدّ طاقت است و جناب صادق عليه السّلام فرموده كه : خدا تكليف نكرده بندگان را مگر كمتر از طاقت ايشان ، زيرا كه تكليف نموده ايشان را در هر شبانروزى پنج نماز و تكليفشان فرموده در سال بروزهء سى روز ، و ايشان را مكلف ساخته در هر دويست درهم پنج درهم ( يعنى زكات ) و مكلفشان فرموده در مدت العمر بيك حج با وجود آنكه ايشان بيش از اين طاقت ميدارند ، و اللَّه اعلم .
< فهرس الموضوعات > باب ( چهارم ) اعتقاد در افعال بندگان < / فهرس الموضوعات > باب ( چهارم ) اعتقاد در افعال بندگان [2] ابن بابويه رحمة اللَّه عليه گويد :
اعتقاد ما در عملهاى بندگان اين است كه آن عملها آفريدهء خدا

[1] سوره بقره آيه 285
[2] فرموده است شيخ مفيد عليه الرحمه كه گفته است شيخ ابو جعفر رحمه الله كه افعال مخلوقند بخلق تقدير نه خلق تكوين و معنى خلق تقدير آن است كه همشيه عالم بود بمقادير آن افعال ، گفته است شيخ ابو عبد الله كه آنچه صحيح است كه وارد شده است از آل محمد صلى الله عليه وآله آنست كه افعال عباد مخلوق نيست از براى خداوند ، و آنچه ذكر نموده است آن را ابو جعفر رحمه الله بتحقيقكه آورده است آن را روايتى كه عمل نشده است به آن وپسنديده نيست سندش ، وروايات صحيح بر خلاف آن است و شناخته نشده است در لغت عرب كه علم بشئى خلق آن شئى بوده است و اگر بود آن چنان كه مىگويند مخالفين حق ؛ هر آينه واجب بود كه بوده باشد هر آنكس كه مىداند پيغمبر صلى الله عليه و آله پس نموده باشد او را و هر آنكس كه مىداند آسمان و زمين را ، خالق آنها باشد و هر آنكس كه بشناسد كيفيت چيزى كيفيت چيزى از صنع خدا را و مقرر ساخته باشد آن را در نفس خود ، اينكه خالق آن باشد ، و اين محالى است كه محل نمىباشد راه خطا در آن بر پارهء از رعيت ائمه عليهم السلام چه جاى خود ايشان عليهم السلام ، و اما تقدير پس آن خلق است در لغت ، بجهة آنكه تقدير نمىباشد مگر بفعل و اما بعلم پس نمىباشد تقدير ، ونمىباشد تقدير نيز بفكر ، وخداوند برتر است از خلق فواحش و قبايح بر هر حال ، وبتحقيقكه روايت شده است از ابى الحسن على بن محمد بن على بن موسى صلوات الله عليهم اينكه سؤال شد آن حضرت از افعال عباد پس عرض شد خدمت آن حضرت ( ع ) كه آيا اعمال عباد مخلوقند از براى خداوند . پس فرموده آن حضرت ( ع ) كه اگر بود خداوند خالق تبرى نميجست از آنها و حال آنكه فرموده است خداوند سبحانه كه : ان الله بريء من المشركين . و اراده ننموده است خداوند برائت جستن از خلق ذوات مشركين ؛ و جزاين نيستكه برائت جسته است از شرك و قبائح اعمال ايشان و سؤال نمود ابو حنيفه ابى الحسن موسى بن جعفر عليهما السلام را از افعال عباد كه از كسيت آنها ؟ پس فرمود از براى او حضرت ابى الحسن ( ع ) كه افعال عباد خالى نمىباشد از سه مرتبه ، يا مىباشد از خداوند و بس ، يا از خدا و بنده بر وجه مشارك ايشان در آنها ، يا از بنده و بس ، پس اگر بوده باشند از خداوند و بس ، هرآينه بود خداوند سزاوارتر بستايش بر اعمال نيكو و سزاوارتر بمذمت بر افعال قبيح ، پس تعلق نمىگرفت به غير خداوند تعالى نه ستايشى و نه مذمتى و اگر بوده باشند آن افعال عباد از خدا و بنده يعنى بر وجه مشاركت ، هرآينه بوده باشد ستايش از براى هر دو با هم در آن افعال و مذمت بر هر دو در آنها و هرگاه باطل شد اين دو وجه ثابت شد كه آن افعال از خلق است ، پس اگر عقاب كند ايشان را خداوند تعالى بر اين جنايت ايشان پس از براى او است اين و اگر عفو فرمايد از ايشان و در گذرد ، پس او اهل تقوى و مغفرت است و امثال آنچه ذكر نموديم از روايات و معاضد آنها بسيار است كه طول مىكشد كلام بذكر آنها و كتاب خداوند كه مقدم مىباشد بر احاديث و روايات و قاضى و حاكم است در معرفت اخبار صحيحه و سقيمه كه آنچه حكم نمايد كتاب الله به آن آن حق باشد نه غيرش ، در آن كتاب الله خداوند فرموده است كه : الذي أحسن كل شيء خلقه وبدء خلق الإنسان من طين . پس خبر داده است خداوند به آنكه هر چيزى كه خلق نموده است آن را پس او نيكو است و قبيح نيست . پس اگر بود قبايح از فعل خداوند هرآينه منافات داشت اين با حكم به حسنش و در حكم خداوند بحسن ، همه آنچه خلق نموده است گواهى است بباطل بودن گفتار كسى كه گمان نموده است كه خداوند خلق نموده است قبيح را و فرموده است خداوند تعالى كه ما ترى في خلق الرحمن من تفاوت . پس نفى فرموده است تفاوت را از خلقش و حال آنكه ثابت شده است كه كفر و كذب متفاوتند فى نفسه و سخنهاى ضد يكديگر متفاوتند پس چگونه جايز استكه بر خداوند تعالى اطلاق كنند اينكه خالق افعال عباد است و حال آنكه در افعال ايشان است از تفاوت آنچه ذكر نموديم ما آن را با فرمودهء خداوند كه : ما ترى في خلق الرحمن من تفاوت . پس نفى فرموده است خداوند و رد نموده است بر كسى كه نسبت دهد آن را بسوى او و تكذيب فرموده است او را در اين نسبت دادن به او - مفيد ره .

17