بنيان آن را متزلزل ساخت و بتدريج فرضيه‌هاى جديد جامه عمل پوشيد و صورت قانون به خود گرفت و نيروى علم قلب اتم نشكن را شكافت و او را باجزائى تجريه كرد و معلوم شد كه اتم جز يك انرزى فشرده و متكاثف چيزى نيست و از اجزائى مختلفى تشكيل شده كه بعضى داراى بار الكتريسيته مثبت مىباشد و آن را پرتون مىنامند و بعضى داراى بار الكتريسيته منفى مىباشد كه بنام الكترون خوانده مىشود و بعضى از نظر بار الكتريكى خنثى مىباشد كه نترن نام دارد . لكن قبل از آنكه اين نظريه قوت خود را از دست دهد و بطلانش با آزمايش هاى عملى آشكار شود گروهى از فلاسفه مادى و الهى از آن استقبال كردند .
اما فلاسفه مادى بدين جهت به استقبالش شتافتند كه تصور كردند بدين وسيله مىتوانند بدون التزام بوجود خدا موجودات جهان ماده را تعليل و تفسير كنند . به اين بيان : كه اجسام از ذرات ( اتمهاى ) خردى كه از نهايت خردى بخش ناپذير مىباشند تشكيل شده اند و اين ذرات ( اتمها ) ازلى و ابدى مىباشند و بوسيله حركت كه ذاتى آنها است به صورت هاى مختلفى پيرامون يكديگر جمع مىشوند و از اجتماعشان به صورت هاى مختلف موجودات گوناگون پديد ميايند . و ما در كتاب علم كلام بطلان اين منطق را مبرهن ساخته‌ايم .
اما فلاسفه الهى بدين جهت كه بنظرشان مىرسيد اين نظريه كليد رمز و معماى مشكل اصل و ريشه موجودات مادى مىباشد . لذا بزرگان معتزله و جز آنان از اهل سنت و بسيارى از شيعه كه به استناد مقالات اسلاميين ، مرحوم شيخ مفيد را هم يكى از آنان بايد شمرد ، اين نظريه را پذيرفتند لكن با اين تفسير كه اين اتمهاى نشكن و بخش ناپذير حادث مىباشند و به ايجاد خداوند جهان لباس هستى پوشيده اند به اين معنى كه خداوند اولا اين اتمها را آفريد سپس موجودات مادى ديگر را از تأليف و تركيب اين اتم ها بانحاء مختلف ، خلعت هستى بخشيد . و گروهى از متكلمين اسلامى در اين عقيده پافشارى بسيار داشته‌اند تا آنجا كه به مخالفين اين عقيده نسبت بى دينى مىدادند .
در عين حال گروهى از متكلمين روشن فكر قبل از اينكه كوس رسوائى اين

57