و مقصود پروردگار از اعطاء قدرت به بندگان اين است كه در اعمال خود هر چه باشد ، چه طاعت باشد ، چه معصيت ، چه كفر باشد ، چه ايمان آزاد باشند و براى اينكه تكليف آنان نظر به مصالحى كه اقتضاى آن را مىكند صحيح باشد خصوص طاعت يا معصيت و كفر يا ايمان را از آنان نخواسته و مجبورشان نكرده و چون مصالح مقتضيه تكليف را جز خدا نمىداند پس از اعطاء قدرت آنان را با اعلام مصالح و مفاسد افعالشان ، به صورت امر و نهى مكلف فرموده . و اين امر و نهى را مىتوان بدستور آشاميدن دوا و پرهيز از غذاهاى زبان بخشى كه از طرف طبيب نسبت به مريض صادر مىشود تشبيه كرد . و چنان كه امر و نهى طبيب در حقيقت اعلام به مصالح و مفاسد و منافع و مضار است ، اوامر و نواهى خدا هم بمنزله اعلام به مصالح و مفاسد است . و چنان كه اوامر و نواهى طبيب مريض را مجبور نمىكند ، اوامر و نواهى خدا هم بندگان را مجبور نمىسازد ، پس كسى كه كفر و معصيت را به اختيار خود اختيار مىكند و در نتيجه خود را مستحق كيفر مىسازد عاجز و مجبور نيست و كيفرش ظلم و ستم نيست ، چه كار زشت را به اراده خود انتخاب كرده است و لطف لازم از ناحيه پروردگار درباره او از راه امر و نهى بوسيله انبياء و اولياء اجرا شده است . و نظر به امر و نهى و توفيق در كارهاى خوب و طاعت از جانب پروردگار ، انتساب حسنات به ساحت اقدس حق اولى است ، چه خداوند بنده را اضافه بر اعطاء قدرت و توفيق به مصالح حسنات و مضار ترك آنها آگاه فرموده . و انتساب بديها و زشتى ها به خود بنده اولى است ، چه خداوند به مفاسد سيأت و زشتيها و منافع ترك آنها نيز بندگان را اعلام فرموده است . چنان كه اگر مريضى طبق دستور طبيب رفتار نمايد و شفا بايد مىگويند طبيب او را معالجه كرد و شفا بخشيد . و اگر بر خلاف دستور او عمل نمايد و به ديار نيستى رهسپار شود ، نابودى را به طبيب نسبت ندهند . بلكه گويند مريض خود با مخالفت دستور طبيب موجب هلاك خود گرديد . اين بود خلاصه گفتار بعضى از فلاسفه در معنى امر بين الامرين . با اينكه بسيار دقت كرده و داد تحقيق داده مع الوصف تطبيق اين معنى با روايات مأثوره خالى از اشكال نيست . و اگر مراد از تأثير قدرت خداوند و تحقق اعمال بندگان به مجموع دو قدرت تخليه و واگذارى بنده به حال خود و جلوگيرى

220