كه بعضى از آنها را در دسترس خوانندگان قرار مىدهيم :
" الف " - مرحوم " شيخ مفيد " اعلى الله مقامه در تحقيق امر بين الامرين فرموده است :
" جبر " عبارت از اين است كه كسى را بقهر و غلبه بكارى وا دارند و در حقيقت ، جبر عبارت از اين است كه فعلى را در مخلوق بدون اينكه قدرت بر دفع و امتناع از وجودش داشته باشد ايجاد نمايند . و گاهى هم جبر اطلاق بر اين معنى مىشود كه با ارعاب و تهديد در كسى داعى بكارى ايجاد كنند كه خود به قدرتش آن كار را انجام دهد . لكن معنى حقيقى جبر همان معنى اول است . و طرفداران جبر مىگويند كه خداوند در بندگان طاعت و معصيت را بدون اينكه قدرت بر امتناع از آن دو داشته باشند آفريده است .
و " تفويض " عبارت از اين است كه پروردگار در هيچ فعلى از افعال بندگان منع و الزامى نداشته بلكه بندگان را به دلخواه و ميل خود وا گذاشته باشد . بنابر اين هر كارى كه مىخواهند براى آن مباح و رواست و اين عقيده مذهب زنادقه و اصحاب اباحات است .
و واسطه بين اين دو قول اين است كه پروردگار ببندگان قدرت و توانائى عنايت فرموده و آنان متمكن از اعمال خود مىباشند . لكن براى ايشان حدود و مقررات آئين و رسومى معين فرموده ، از زشتى ها نهى كرده ، و در مقابل معصيت كيفر و عذاب قرار داده ، و در مقابل طاعت ، پاداش و صواب وعده داده است . پس با اعطاى قدرت ببندگان جبر منتفى است و با نهى از زشتيها و وضع حدود و مقررات تفويض منتفى است ، اين معنى امر بين الامرين است .
" ب " - معنايى كه " به خواجه طوسى " [1] قدس سره القدوسى " نسبت داده

[1] - " محمد بن محمد بن الحسن الطوسى " معروف به خواجه طوسى كه ولادتش در طوس بسال 597 ه‌ . يازدهم ماه جمادى الاولى بوده و به مناسبت ولادتش در طوس معروف به طوسى شده و الا اصلش از جهرود كه فعلا از توابع قم شمرده مىشود . " خواجه طوسى " بى نياز از تعريف و توصيف است ، فاضل تفريشى در كتاب نقد درباره وى چنين گفته : نصير ملت و دين ، پيشواى محققين ، سلطان حكما و متكلمين كه در زمانش رياست فرقه اماميه به دو منتهى شد ، امرش در علو قدر و عظم شان و بلندى مرتبه و تبحر در علوم عقلى و نقلى و دقت نظر و اصابت رأى و حدس و ربودن گوى سبقت در ميدان مسابقه تحقيق و تدقيق مشهورتر از آن است كه ياد كرده شود و بالاتر از آن است كه عبارت و سخن در پيرامن مقام وى كافى براى بيان باشد و در فضيلت علمى وى اين معنى كفايت مىكند كه مشكلاتى از زمان آدم ابو البشر تا زمان وى براى حكما و - دانشمندان لا ينحل مانده بود به فكر وى حل گرديد خداوندش از وى خشنود باشد و او را خشنود سازد . خواجه در فنون مختلف تصنيفات مفيدى دارد از آن جمله شرح اشارات است كه اساس بنيان شبهات فخريه را با حربه برهان ويران ساخته است و اين شعر درباره شرح اشارت مناسب است : تا طلسم سحرهاى شبهه را باطل كند از عصاى كلك او آثار ثعبان آمده . و اين كتاب گنجايش شمردن تصنيفات وى را ندارد لذا از ذكر آنها خوددارى مىكنيم كتابخانه‌اى داشته كه بگفته جرجى زيدان در آداب اللغة العربية حدود چهار هزار مجلد كتاب در آن موجود بوده است و منجمين و فلاسفه را جمع كرده براى آنان اوقافى معين فرموده بود مطابق گفته جرجى زيدان ستاره علم در بلاد مغول بوسيله اين مرد ايرانى مانند مشعل فروزانى در شام تار درخشيدن گرفت وفاتش بسال 672 در ماه ذيحجه در بغداد اتفاق افتاد و در بقعه كاظميه به خاك سپرده شده شاعرى در تاريخ وفاتش گفته نصير ملت و دين پادشاه كشور فضل - يگانه‌اى كه چنان مادر زمانه نزاد - بسال ششصد و هفتاد و دو بذى الحجه - بروز هيجدهم در گذشت در بغداد .

210