فرمانروايان معمول و متعارف است ، و از استيلاى پادشاهان و حكام به جلوس بر تخت و تكيه زدن به كرسى فرمانروائى تعبير مىكنند ) . و مراد اين نيست كه عرش نگهدار و جايگاه خداوند است ، بلكه خداوند نگهدار عرش مىباشد . و همين معنى از سعه و احاطه كرسى خدا در آيه " وسع كرسيه السموات والارض " منظور است نه معنايى كه مستلزم محدوديت و نيازمندى خدا به مكان باشد .
در " كتاب كافى " متن روايت اضافاتى دارد كه " علامه مجلسى " ( ص ) در " جلد چهارم بحار الانوار " ضمن احتجاجات " امام صادق ( ع ) " روايت را با آن اضافات نقل فرموده و ما ترجمه آن اضافات را ذيلا از نظر خوانندگان مىگذرانيم :
" زنديق " : آيا ميگوئى خدا شنوا و بيناست ؟
" امام " : بلى شنواست ، مىشنود بذات خود . و بيناست ، مىبيند بذات خود ( يعنى مانند مخلوق نيست كه با عضو مخصوصى كه گوش ناميده مىشود بشنود و با عضو مخصوصى كه چشم ناميده مىشود به بيند ) و مرادم از اين عبارت اين نيست كه خداوند چيزى باشد و ذاتى كه با آن مىبيند و مىشنود چيز ديگر ، و اين تعبير فقط از نظر پاسخ دادن بسؤال و نزديك كردن مطلب است بفهم سائل ( يعنى ضرورت ايجاب مىكند كه در مقام نفى كثرت از ذات الهى هنگام فهماندن به سائل اين گونه تعبير كنم ، چه در مقام تفهيم ، انسان ناگزير است كه معارف الهيه را با منطق معمولى و متعارف بيان كند ، لذا ناگزير از اعتقاد خودم به اين عبارت كه ظاهرش موهم كثرت است ، تعبير كردم ) ، پس مىگويم ، همانا خداوند به كل وجودش شنواست ، و اين تعبيرم نيز براى فهماندن مطلب است نه اينكه كلش داراى جزء و بعض باشد ( چه در مقام ربوبى كل و جزء معقول نيست ) و بازگشت اين تعبير جز به اين نيست كه خداوند شنوا و بينا و دانا و خبير است بدون اختلاف ذات و معنى ( به عبارت ديگر بازگشت شنوائى و بينائى در خدا به اين است كه حضرتش دانا و مطلع بشنيدنيها و ديدنيها است بدون اينكه بين ذات و صفات و بين صفتى و صفت ديگرش اختلاف و مغايرتى باشد ) .
" زنديق " : پس خداوند چيست ؟ ( يعنى حال كه چنين است و ذات خداوند

129