معتزله بوده ، و اين فرض طبعا مقتضى است كه لا اقل سنش كمتر از بيست سال نباشد ، بنابر اين مىتوان گفت كه ولادتش در سال 124 هجرى بوده است .
ولى شاهد و قرينه تاريخى ديگر اقتضا مىكند كه ولادتش قبل از اين سال باشد و آن اينست كه ابن نديم در فهرست او را قبل از تشرف به مكتب ولايت از اصحاب " جهم بن صفوان " [1] معرفى كرده . و در تاريخ ، كشته شدن جهم بن صفوان در ترمذ بسال 128 ثبت شده . چنانچه تعبير ابن نديم از هشام بعنوان يكى از اصحاب درست باشد لا اقل پانزده سال داشته باشد تا قابل باشد كه او را در رديف اصحاب بشمرند . بنابراين ، بر فرض اينكه ابتداى آشنائى وصحابت هشام بن الحكم را با جهم بن صفوان در همان سال كشته شدن وى بدانيم بايد در سال 113 متولد شده باشد .
( 2 ) زادگاه و محل نشو و نما و اقامت و مركز تجارت هشام بن الحكم زادگاه " هشام بن الحكم " طبق گفتار اكثر دانشمندان علم رجال ، كوفه و

[1] " جهم بن صفوان " از زعماى جبريه است . در ترمذ ظهور كرد و بر خليفه زمان كه مروان بود خروج كرد و به اتفاق سريج بن حارث بر ضد والى مروان در خراسان كه نصر بن سيار بود قيام كرد . در اواخر زمان مروان احوز بن سالم مازنى بسال 128 وى را بقتل رسانيد . " بغدادى " مىنويسد كه اتباع وى امروز در نهاوند موجودند . گروهى از آنان بوسيله دعوت اسماعيل بن كبوس شيرازى مذهب رئيس ما ، ابو الحسن اشعرى را پذيرفتند ، و به اهل سنت ملحق شدند . بعضى از عقايد وى از اين قرار است : 1 - انسان در افعالش مجبور است و خداوند بدون قدرت و اراده وى افعال را در او ايجاد مىكند و نسبت افعال بوى مانند نسبت افعال بجمادات مجازيست . چنان كه به درخت نسبت ميوه دادن مىدهيم افعال را هم به انسان نسبت مىدهيم . 2 - علوم خداوند حادث است بدون اينكه محل و معروضى داشته باشد . 3 - توصيف خدا بشيئى - عالم - حى ، مريد ، جايز نيست . ( الفرق بين الفرق ) .

11