و در روايتى ديگر مىگويد :
" آن فتنه و آشوب ، شام را احاطه مىكند و عراق را در برمىگيرد ، و جزيره را در هم مىكوبد . " [1] و در روايتى چنين آمده :
" آنگاه فتنه اى پديد آيد كه هر چه سخن از پايان آن رود ادامه يابد ، هيچ خانه اى باقى نماند مگر آنكه فتنه داخل آن شود ، و هيچ مسلمانى نماند مگر آنكه سيلى آن را بر صورت خود لمس كند تا آنكه مردى از خاندان من ظهور نمايد " [2] براى اين فتنه كه به گفته تمام احاديث ، آخرين فتنه قبل از ظهور است ، ويژگى هاى گوناگونى بيان شده كه توجه به آنها از اهميت خاصى برخوردار است :
اول : روايات فتنه قبل از ظهور در منابع شيعه و سنى به شكلى مطرح شده كه به آن " تواتر اجمالى " گفته مىشود . يعنى اگر چه الفاظ در اين روايتها با يكديگر متفاوتند اما همه آنها با وجود راويان متعدد ، معنى و منظور واحدى را بيان مىكنند بطورى كه با كمى دقت و تأمل ، اين اطمينان حاصل مىشود كه محتواى اين احاديث را پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) و اهل بيت وى ( عليهم السلام ) بيان فرموده‌اند .
دوم : اين فتنه ، همه زواياى فرهنگى و اقتصادى مسلمانان را دربرمىگيرد تا جائى كه تمام چيزهاى حرام ، حلال شمرده مىشود و در روايت ديگر مردم آن زمان به " صماء ، عمياء " يعنى كَر و كور توصيف شده‌اند ، يعنى سخنى نمىشنوند تا بتوان با گفتگو آنها را از كارى دور كرد ، و نمىبينند كه بين اين و آن فرق بگذارند ، اين فتنه عمومى وارد هر خانه اى شده و بر شخصيت هر مسلمانى ضربه مىزند ، و جامعه مسلمين را همچون كشتى گرفتار شده در طوفان دستخوش امواج شديد

[1] ابن حماد ص 9 .
[2] ابن حماد ص 10 .

36