تعداد سه هزار ( هزار ) يهودى و نصرانى كشته شود برخى ، برخى ديگر را بكشند . آرى آن روز تأويل و مصداق اين آيه شريفه است : " پس پيوسته اين سخن را تكرار مىكردند تا آنها را درو كرده و خاموش ساختيم [1] با شمشير " [2] ابتداى حديث بيانگر آن است كه آغاز اين درگيرى از شرق است و يا سرمنشأ آن در منطقه شرق است . و از طرف ديگر آتش غرب نيز باعث ويرانى شهرهاى غربى شده و موارد اشتعال آن آتش بزرگ ، همان پايگاه هاى نظامى ، پايتخت ها و مراكز مهم سرزمين هاى غربى است .
به نظر مىرسد كه منظور امام از اين جمله كه فرمود : " محل تجمع مردم روى زمين فاروق است " يعنى مردم در آن روز از گوشه و كنار جهان جهت پيوستن به حضرت مهدى ( عليه السلام ) گردهم جمع مىشوند و مقر و پايگاه او بين كوفه و حله است ، همانگونه كه راهب نجرانى با گروهى از مردم مستضعفين در همان ناحيه به حضور حضرت مىرسند ، ظاهراً عبارت " و آنجا منطقه اى است كه در سر راه و مسير سفر حج امير مؤمنان ( عليه السلام ) بين برس و فرات است " حاشيه اى از خود راوى و يا نويسندگان متن كتاب است كه داخل حديث شده است ، البته ممكن است معناى كلمه المحجة كه در عبارت آمده محل اجتماع كاروانهاى حج در زمان امير مؤمنان ( عليه السلام ) و يا نام محلى باشد كه هيئت ها و نمايندگان مختلف براى ورود به اردوگاه حضرت و يا ملاقات با او اجتماع مىكنند .
اين جمله كه حضرت فرمود : " در آن روز بين شرق و غرب سه هزار هزار كشته مىشوند " يعنى سه ميليون نفر و اين كه كلمه ( هزار ) را بين پرانتز قرار داديم بدين جهت است كه كلمه هزارِ دوم ، در روايت ديگرى در بحار [3] وارد شده و شايد از اين روايت افتاده

[1] أنبياء / 15 .
[2] بحار : 83 / 82 و 84 .
[3] بحار : 52 / 274 .

200