بنابراين نمىتوان بر طبق اين روايات كه سندشان غير قابل اعتماد است ، قضاوت كرد . ولى در صورت صحت ، احتمال دارد منظور از گنج ، منابع نفت يا معادن طلا يا نقره باشد و بين دولتهاى سه گانه بر سر آن اختلاف بوجود آيد .
اكثر روايات در اين جنگ ها ، ترك ها را طرف درگير با سفيانى مىدانند و ممكن است منظور ، سپاه ترك باشد . زيرا ، اين جنگ به خاطر ثروتى كه در مرز سوريه و تركيه ظاهر مىگردد به پا مىشود و احتمال هم دارد كه منظور از ترك ، روس ها باشند كه طبق برخى احاديث ، آنها قبل از خروج سفيانى در جزيره ربيعه يا ديار بكر نزديك قرقيسيا فرود مىآيند . و در احاديث ديگرى هم آمده كه سفيانى با ترك ها مىجنگد ، سپس بدست حضرت مهدى ( عليه السلام ) شكست مىخورد . و منظور از جزيره ، منطقه اى است نزديك موصل كه به همين نام و به نام ديار ربيعه شناخته مىشود و منظور جزيرة العرب نيست . و اما فرود نيروهاى روم در رمله ( شنزار ) احتمال دارد كه مقصود شنزارهاى فلسطين يا مصر باشد .
ورود سپاه سفيانى به عراق روايات تأكيد دارند كه سفيانى بعد از نبرد قرقيسيا سپاهش را به سوى عراق روانه مىكند . از امام باقر ( عليه السلام ) روايت شده است كه فرمود : " سفيانى با ابقع روبرو شده و به نبرد مىپردازد . او ابقع و يارانش را مىكشد ، سپس به سراغ اصهب مىرود و او را نيز به هلاكت مىرساند .
پس از آن تمام همت خود را صرف هجوم به عراق مىكند . سپاه او هنگام عبور از قرقيسيا درگير جنگ مىشوند . حدود صد هزار نفر از ستمگران به هلاكت مىرسند . آنگاه سفيانى سپاهى مركب از هفتاد هزار نفر به كوفه روانه مىكند . [1] امام على ( عليه السلام ) فرمود : " هنگامى كه سپاه سفيانى عازم كوفه شود ، گروهى را به سراغ اهالى

[1] بحار 52 / 237 .

126