از سوى ديگر با احياى تبعيضهاى گوناگون ، قبائل را به جان هم مى انداخت ، تا از اين رهگذر نيروهايشان را تضعيف كرده و خطرى از ناحيه ايشان متوجه حكومت نگردد .
از جهت ديگر به كمك كارگزاران مزدورش ، به جعل حديث و تفسير و تأويل آيات به نفع خود مى پرداخت ، و از اين راه به حكومت خود مشروعيت داده و افكار عمومى را تخدير مى كرد .
أو آن چنان بر اوضاع مسلط بود كه بر خلاف صريح قراردادى كه با امام حسن ( عليه السلام ) بسته بود عمل مى كرد ، مثلا در صلحى كه ميان آنان بسته شد شرط شده بود كه شيعيان أمير المؤمنين ( عليه السلام ) را آزار ندهد و آنها را به قتل نرساند ، و حتى نام حجر بن عدى ، كه از اصحاب پيامبر وعلى ( عليهما السلام ) بود ، بخصوص قيد شده بود ، اما هم چنان كه گفتيم معاويه أو و شش نفر از يارانش را به قتل رساند ، و يكى از آنان را ابن زياد در عراق زنده به گور كرد .
قدرت و استيلاى او به جائى رسيده بود كه هرچه مى خواست مى كرد و كسى نبود كه چون و چرا كند .
على بن حسين مسعودى مورخ بزرگ قرن چهارم ، بعد از نقل داستانى در زمينه خودكامى معاويه گويد : اطاعت مردم از معاويه و نفوذ امرش به جائى رسيد كه در موقع رفتن به جنگ صفين روز چهارشنبه اى نداى نماز جمعه سر داد و با مردم نماز جمعه خواند ، و كسى نگفت كه امروز چهارشنبه است ، نماز جمعه چرا ( 1 ) ؟

1 - مروج الذهب 3 : 31 .

12