پس تشكيكى در عدم جواز سجود بر أمثال اين نيست ، و بعضى تشكيكى نيست در عدم خروج مثل غالب أجزاء أرض تشكيكى در جواز سجود در اين نيست ، به جهت آن كه مشخص است كه مقصود سجدهء بر زمين و جزيى از أرض است ، خواه متصل به كره أرض بوده باشد يا منفصل .
و بعضى محل تشكيك است مثل آجر و كوزه و تنك و أجزاء آنها ، ظاهر عدم خروج از أرضيه است ، پس سجده بر اينها جايز خواهد بود ، بلكه ظاهر از كلمات جماعتى از فقهاء است ، كه جواز سجود بر خزف [1] محل خلاف ما بين فقهاء نبوده باشد . و همچنين است سجده بر حجر آن نيز محل خلاف نيست ، به علاوه جواز سجود بر حصى كه عبارت از سنگ ريزه بوده باشد مدلول عليه است به جمله‌اى از أحاديث معتبره . و اما سجده بر گچ پس اين محل خلاف است ، ظاهر اين است كه جايز بوده باشد ، وجه اين در مطالع الانوار مفصلا مذكور است ، لكن اجتناب در صورت تمكن از غير أقرب به سداد و أوفق به طريق احتياط است .
مبحث دوم ( در سجود بر نباتات است ) بدان كه ظاهر اين است كه سجده بر هر نباتى جايز بوده باشد ، مگر نباتى كه مأكول يا ملبوس بوده باشد كه سجده بر آن جايز نيست ، و اين در صورتى است كه در جميع بلاد مأكول بوده باشد ظاهر است ، و اما هر گاه فرض شود چيزى در بلدى مأكول هست و در بلد ديگر مأكول نيست ، آيا حكم هر بلدى تابع حال آن بلد خواهد بود ، پس حكم مىشود در بلدى كه مأكول هست به

[1] خزف : سفال ظرف گلى كه در كوره پخته شده باشد .

406