تحقيق حال در اين مقام مقتضى اين است كه گفته شود : نماز با جزء حيوان غير مأكول اللحم ، يا با علم به موضوع و حكم است ، يا با جهل به هر دو ، و يا با علم به موضوع و جهل به حكم ، به عكس آن ، اين چهار قسم است . مراد از علم به موضوع آن است كه عالم بوده باشد كه اين جزء حيوان غير مأكول اللحم است . و مراد از علم به حكم اين است كه عالم بوده باشد كه با جزء حيوان غير مأكول اللحم جايز نيست بلكه فاسد است .
هر گاه اين دانسته شد مىگوييم : شبهه‌اى در فساد نماز در قسم أول نيست ، و ظاهر اين است كه در قسم ثانى نيز نماز باطل بوده باشد ، و همچنين در قسم سوم كه عبارت از علم به موضوع و جهل به حكم بوده باشد ، و اما در قسم چهارم يعنى در صورت جهل به موضوع و علم به حكم ، مثل اين كه مىدانست كه نماز در جزء حيوان غير مأكول اللحم صحيح نيست ، لكن نمىدانست كه جزء غير مأكول اللحم با او است ، چه در اين صورت ظاهر اين است كه نماز صحيح بوده باشد .
و معنى ديگر جهل به موضوع آن است كه مىداند كه اين جزء با او هست لكن نمىداند كه اين جزء حيوان غير مأكول اللحم است . و اين متصور به دو صورت مىشود ، يك صورت آن است كه مشتبه الحال است ، حكم اين مذكور خواهد شد . دوم : آن است كه نمىداند كه آن از حيوان غير مأكول اللحم است ، بلكه معتقد اين است كه از حيوان مأكول اللحم است ، در اين صورت ظاهر اين است كه صلاة فاسد بوده باشد اعاده آن لازم باشد .
و اما در صورت نسيان ، پس اين دو قسم است نظر به اين كه ناسى يا ناسى موضوع است يا ناسى حكم ، أول مثل اين كه مىدانست كه جزء حيوان غير مأكول اللحم با او هست ، لكن در حال نماز فراموش كرد و نماز كرد ، بعد از فراغ از نماز

316