به درختى كه خارى بسيار داشته باشد مثل خار مقيلان ، و داخل شده باشد در جوف انسان ، و هر خارى از اين درخت فرو رفته باشد به رگى از رگهاى انسان ، آن وقت شديد القوه آن درخت را به قوت تمام بكشد ، معلوم است تألم آن نه به نحوى است كه توان متحمل شد ، موت نيز چنين است . و آنچه تا به حال مذكور شد وصف شدت موت بود .
و در حديثى وارد شده كه ما بين دنيا و آخرت هزار عقبه است ، أهون و أسهل از همه موت است ، موتى كه أهون از همه است وصف آن مذكور شد ، نعوذ باللَّه سبحانه من الباقي .
و اما وصف عذاب الهى در آخرت ، پس آن كما و كيفا اگر چه نه به نحوى است كه توان توصيف نمود ، و لكن در اين مقام ايراد مىنماييم آنچه را كه حديث صحيح مروى در تفسير علي بن ابراهيم مشتمل بر آن است مىگوييم :
از مبين أسرار و دقايق جناب امام جعفر صادق عليه السّلام روايت نموده ، كه جبرئيل أمين به عرض سيد المرسلين چنين رسانيد : كه خداوند عالم أمر فرمودند كه آتش جهنم را دميدند هزار سال تا سفيد شد ، بعد از آن بامر الهى دميدند بر آن هزار سال ديگر تا سرخ شد ، پس از آن بأمر الهى دميدند بر آن هزار سال ديگر تا سياه شد ، به همان حالت سياهى باقى گذاردند . و هر گاه قطره‌اى از ضريع واقع شود در آبهاى دنيا ، هر آينه قاطبهء أهل دنيا مىميرند از شدت عفونت آن ، و هر گاه يك حلقه از زنجيرى كه طول آن هفتاد ذرع است و مهيا شده است به جهت أهل جهنم واقع شود بر روى زمين ، هر آينه همهء زمين آب مىشود از شدت حرارت آن . و هر گاه پيرهنى از پيرهنهاى أهل جهنم آويخته شود ما بين آسمان و زمين ، هر آينه قاطبهء أهل زمين هلاك مىشوند از شدت عفونت و حرارت آن . پس جناب رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله گريست .

249