خوبى مى دانم ، ولى هرگز اصلاح شما را به بهاى تباهى خودم مصلحت نمى بينم ، خداوند گرد خوارى بر چهره هاتان بنشاند ) ! [1] از سخنان فوق دانسته مى شود كه على عليه السلام راه فرصت طلبى و روش به چنگ آوردن قدرت و حكومت را به خوبى مى دانست ولى به جهت ديندارى آنها را به كار نمى برد ، زيرا پيروزى و رستگارى در نظر آن حضرت جز تحصيل رضاى خدا و عمل به حق و عدل چيز ديگرى نبود ، و حضرتش آمادگى داشت كه براى تأمين اين هدف جان خود و حكومت و هر چه را كه در نظرش عزيز است قربانى كند .
ابن ابى الحديد گويد : روزى فاطمه عليها السلام آن حضرت را به قيام و شورش تحريك نمود ، امام ناگهان صداى مؤذن را شنيد كه : ( أشهد أن محمدا رسول الله ) ، به فاطمه عليها السلام فرمود : آيا مىپسندى كه اين صدا از روى زمين محو شود ؟ پاسخ داد : نه ، فرمود : اين همان چيزى است كه من مى گويم . [2] و نيز گويد : بدان كه يك سياست مدار زمانى مى تواند به سياست نهايى دست يابد كه به رأى خود و آنچه صلاح ملك و مملكتش و استوارى پايه هاى حكومتش در آن است عمل كند خواه موافق با شرع باشد يا نباشد . و هر گاه در سياست و تدبير خود به آنچه گفتيم عمل نكند بعيد است كارش انتظام يابد و حالش سر و سامان پيدا كند ، وامير مؤمنان مقيد به قيود شريعت بود و گرايش به پيروى از شرع و دست كشيدن از همه آراء جنگى و حيله و چاره سازى داشت كه كارش را پيش مى برد ولى با شريعت سازگار نبود ، بنابر اين روش حكومتى او مانند روش ديگران كه چنين التزامى ندارند نبود .

[1] - نهج البلاغة ، خطبة 68 .
[2] - شرح نهج البلاغة 11 / 123 .

830