حضور آنان در مكان اجسام لطيفه يا ارواح مجرده باشد . . . و آن بزرگواران به حسب نفوس قدسيه خود از قدرت و استعداد تصرف در همه مكانهاى اجسام طبيعى مادى و اجسام لطيفه و ارواح پست و متوسط و عالى برخوردارند ، و به اذن خداى متعال و قدرتى كه خداوند در اختيار آنان نهاده احاطه تصرف در عالم ملك و ملكوت دارند . آرى اگر مكان منحصر در مكان جسم مادى بود اشكال عقلى مذكور وارد بود ، اما چنين نيست . [1] و نيز گويد : در اينجا گفتنى است كه يكى از محققان در بيان تعدد مكانها گفتارى ارزشمند دارد كه مجالى براى ذكر مفصل آن نيست ولى به طور خلاصه چنين است : ( مكانها بر شش قسم است ، سه قسم آن مربوط به اجسام مادى و متوسط و لطيف است و سه قسم ديگر مربوط به ارواح پست و متوسط و عالى ، و تزاحم و عدم تزاحم اجسام در اين گونه مكانها و نيز سرعت حركت و سير در آنها متفاوت است ، انبيا و اولياى معصوم عليهم السلام داراى مراتب و درجاتى هستند و به حسب نفوس قدسيه خود قدرت و استعداد تصرف در همه اين گونه مكانها ، و احاطه به جميع ملك و ملكوت دارند البته به اذن خداى متعال و قدرتى كه او در اختيارشان نهاده است ) .
پس از دقت و تأمل در گفتار اين محقق پاره اى از شبهات و اشكالاتى كه به ذهن مى رسد مانند اشكال حضور امامان عليهم السلام در آن واحد در مكانهاى گوناگون و پيمودن مسافتى در از در مدتى كوتاه و امثال اين اشكالات حل شده و شبهات بر طرف مى گردد ، و به گمان من وجود اين مكانها و سرعت حركت در آنها و تفاوت آنها با يكديگر امروزه از بديهيات شمرده مى شود و بيشتر آنها از مشاهدات و حسيات است ، براى توضيح و تفصيل بيشتر به كتاب ( وسيلة المعاد )

[1] - حاشيه الانوار النعمانية 4 / 212 ، و نيز جنة المأوى اثر علامه كاشف الغطاء / 175 .

520