كه حارث نزد آن حضرت داشت رو به وى كرده فرمود : حارث ، حالت چطور است ؟ گفت : اى امير مؤمنان ، روزگار مرا آسيب رسانيده و جنگ و دعواى ياران شما در باب تو نيز بر سوز دل و غم و اندوهم افزوده است . فرمود : جنگ و دعواى آنها در چيست ؟ گفت : درباره شما و آن سه تن [ خليفه ] پيش از شما ، برخى دوستان افراطى اند ، برخى معتدل و ميانه رو و همراهند و برخى اهل شك و ترديد كه نمى دانند قدم پيش گذارند يا پس نهند . فرمود : بس است اى برادر همدانى ، هش دار كه بهترين شيعيان من همان گروه معتدل و ميانه اند كه افراطيان بايد به آنان بازگردند و عقب ماندگان به آنان رسند .
حارث گفت : پدرم و مادرم فدايت ، كاش اين زنگار [ شك و ترديد ] را از دل ما بر مى داشتى و ما را در كارمان روشن و بينا مى ساختى .
فرمود : بس كن ، كه تو مردى هستى كه امر بر تو مشتبه شده است ، [1] دين خدا را

[1] - از اين رو امر بر او مشتبه شده بود كه مى خواست حق و باطل را از شخصيتها بشناسد ، در صورتى كه قدر و منزلت و شخصيت افراد نمى تواند در همه موارد معيار شناخت درست دين باشد و موجب راستى و درستى گفتار و كردار آنها قرار گيرد ، زيرا همه در معرض خطا و لغزش قرار دارند ، بلكه لازم است نخست دين و حق و باطل را شناخت آن گاه به شناخت شخصيتها بر اساس ملاك دين پرداخت تا امر مشتبه نشود . بنابر اين ملاك ، دين است نه شخصيت افراد . به خدا سوگند اين سخن شريف بهترين سخن براى شناخت حقايق است ، پدر و مادر و روح و جسم و اولادم فدايت اى امير المؤمنان ، اى ولى اعظم خدا ، كه سخنت فراتر از كلام مخلوق و فروتر از كلام خالق است . نظير اين سخن در كتاب ( الفتنة الكبرى ) ( على وبنوه ) تأليف دكتر طه حسين ص 40 ، ط دار المعارف مصر نيز آمده است . مؤلف آن گويد : ( مردى از ياران آن حضرت پرسيد : آيا ممكن است طلحه وزبير و عايشه بر باطل باشند ؟ فرمود : امر بر تو مشتبه شده است ، مگر حق و باطل را با شخصيت افراد بايد شناخت ؟ حق را بشناس تا اهل آن را بشناسى ، و باطل را بشناس تا اهل آن را بشناسى . من پاسخى شگفت انگيزتر از اين سراغ ندارم ، كه پس از سكوت وحى و قطع شدن خبر آسمانى احدى را معصوم از خطا نمى شمارد هر منزلتى كه خواهد داشته باشد ، و حق را منحصر در كسى نمى داند هر مقامى كه مى خواهد باشد ) . البته بايد شخصيتى مانند على عليه السلام را استثنا كرد كه هم معصوم است و هم قول و فعل او ملاك حق است . ( م )

493