معروف نيست ، بلكه ظاهر آن است كه با آنان مانند ساير مسلمانان معاشرت مى كرده اند ، و اين كه اين گونه معاشرت را در زمانهاى در از حمل بر تقيه كنيم در غايت بعد است . و گاه از اين شبهه اين گونه پاسخ داده اند كه بيشتر مردم از ترس سلطان جور اظهار دشمنى و بيزارى از ائمه عليهم السلام مى كرده اند و در واقع ناصبى نبوده اند . اما اين پاسخ درست نيست ، زيرا ظاهر قول و فعل هر كس حجتى بسيار خوب است كه نمى توان آن را ناديده گرفت . و بهترين پاسخ همان است كه شيخ ما مرتضى رحمه الله داده است كه اغلب احكام شرعى در عصر امام باقر و امام صادق عليهما السلام منتشر شده است ، و مانعى ندارد كه كفر ناصبيان نيز از همان احكام باشد ، بنابر اين ياران ائمه در دولت بنى اميه با ناصبيان آميزش داشتند بدون آن كه از حكم آنان با خبر باشند ، اما خود ائمه - صلوات الله عليهم - معلوم نيست كه در غير مقام تقيه با ناصبيان و خوارج آميزش داشته باشند ، والله اعلم . [1]

[1] - مصباح الفقيه ، كتاب الطهارة / 568 .

212