و قال تعالى : * ( ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ) * [1] .
فساد در زمين و دريا ظاهر شد به سبب آنچه مردم به دست خود كسب كردند تا به آنها بچشاند بعض آنچه عمل كرده‌اند شايد آنها برگردند به سوى خدا و توبه كنند . و قال : * ( وَتِلْكَ الْقُرى أَهْلَكْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا ) * [2] .
اين مردم بلاد را هلاك كرديم چون كه ظلم كردند . و قال تعالى : * ( فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ ) * [3] .
به سبب ظلمي كه از جماعت يهود سر زد حرام كرديم بر آنها چيزهاى طيّبى كه بر آنها حلال كرده بوديم ، يعنى در نتيجة ، ظلم به محروميّت از رزقهاى طيّب و طاهر گرفتار شدند . و قال تعالى : * ( وَلَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَكانَ لِزاماً وَأَجَلٌ مُسَمًّى ) * [4] .
و اگر نبود كلمه اى كه سبقت گرفته است از پروردگار تو هر آينه هلاكت ملازم آنها بود در وقت گناه و معصيت . پس سبب تأخير عذاب دو چيز است : يكى كلمهء خدا كه سبقت گرفته و ديگر اجل مسمّى كه وقتي معين است .
بعضي فرموده‌اند : مراد از كلمه اى كه از جانب خدا سبقت گرفته اين آيهء كريمه است : * ( وَما كانَ الله لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَما كانَ الله مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ) * [5] .

[1] سورهء روم ، آيهء 41 .
[2] سورهء كهف ، آيهء 59 .
[3] سورهء نساء ، آيهء 160 .
[4] سورهء طه ، آيهء 129 .
[5] سورهء انفال ، آيهء 33 .

125