واسطهء آن ، انسان ميان حقّ و باطل فرق مىگذارد .
و نقل است كه معناى آيهء :
* ( لِيُنْذِرَ مَنْ كانَ حَيًّا ) * [1] : تا بترساند كسى را كه زنده است .
و مراد از آن عقل است ، كه انسان به وسيلهء آن زنده باشد .
و پيامبر فرمود : عاقلترين مردم ، برترين آنها است ، و هر كس عقل او را به اعمال پسنديده راهبرى نكند ، صفات زشت در او بسيار مىگردد ، و هر چيزى كه بسيار شد ، فرو مىافتد ، مگر عقل كه هر اندازه بسيار گردد ، بالا مىرود و عقل سالم اين است به وسيله‌اش بهشت كسب شود ، و عاقل كسى است كه با عاقلان بنشيند [2] ، و جاهل كسى است كه با جاهلان همنشين است .
و چه عالى سروده شاعر عرب : [3] اگر انسانى عقلى كه زينت او باشد ، نداشته باشد ، و صاحب رأى استوار و ادب نباشد ، چنين شخصى از چهارپايان محسوب مىگردد ، اگر چه مالدار و حسب و نسب بزرگى دارا باشد .
و فرمود : هنگامى كه پروردگار ( بنا به دلايلى ) بخواهد بنده‌اى را پست و خوار كند ، در علم و ادب را بر رويش مىبندد ، و همواره عقل و دين انسان سالم است تا مسكرات ننوشيده باشد و تا مرتكب لغزشها و گناهها نشود ، و

[1] يس / 70 .
[2] علَّامه شعرانى : چنان كه گفته‌اند : با فضل را با فضل مىشناسد و قدر عالم را عالمان دانند نه جاهلان .
[3] < شعر > اذا لم يكن للمرء عقل يزينه و لم يك ذا رأى سديد و لا ادب فما هو الَّا ذو قوائم اربع و ان كان ذا مال كثير و ذا حسب < / شعر > .

508