همگونى توكَّل با تلاش براى كسب روزى بايد دانست كه جاى توكل دل است ، و حركت و تلاش و كسب معاش ، با توكَّل به خدا منافات ندارد ، زيرا خودش فرموده است :
* ( هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَكُلُوا مِنْ رِزْقِه وَإِلَيْه النُّشُورُ ) * [1] : او كسى است كه زمين را براى شما رام كرد ، بر شانه‌هاى آن راه برويد و از روزيهاى خداوند بخوريد ، و بازگشت و اجتماع همه به سوى اوست .
نقل است كه يك اعرابى داخل مسجد شد ، حضرت رسول صلَّى الله عليه و آله و سلم پرسيد : آيا شترت را بسته‌اى ( عقال ) ؟ عرض كرد : نه ، بلكه با توكَّل به خدا آن را رها كردم ، پيامبر صلَّى الله عليه و آله و سلم فرمود : اوّل آن را ببند و بعد به خدا توكَّل كن .
خداوند به پيغمبر صلَّى الله عليه و آله و سلم و اصحابش فرمود :
* ( خُذُوا حِذْرَكُمْ ، ) * [2] : شما سلاح خود را برگيريد ( و در مقابل دشمن موضع بگيريد ) .
پس اگر كسى به زبان بگويد : به خدا توكَّل كردم ، ولى در دل توجّهش به غير او باشد و يا به آنچه برايش خدا پيش آورده راضى نباشد ، دروغ گفته ، زيرا توكَّل ، تسليم محض در برابر خدا و بريدن از غير اوست .
لذا متوكَّل سه مرحله دارد : [3] بريدن از غير خدا ، و تسليم در برابر او و رضا به دادهء حقّ ، و با اين وصف ، دلش به وعدهء حق آرامش مىيابد و به تدبير او اكتفا مىكند ، و به فرمانش راضى مىگردد .

[1] ملك / 15
[2] نساء / 70
[3] فللمتوكّل ثلاث درجات : الانقطاع الى اللَّه و التسليم اليه و الرّضا بقضائه .

318