ائمّه مىدانند يعنى ايشان خالق و رازق و حيات دهنده و ممات دهنده‌اند و اعتقاد باين بنحو اطلاق و اصالت و استقلال و تفويض صرف باين نحو علَّت فاعليّه يا ماديّه يا صوريّه محل خلاف است و اما به نحو وساطت و نيابت و تبعيّت و علَّيت غائيّه باين معنى كه علت غائيه خلق تمام مخلوقاتند و واسطه افاضهء تمام فيوضاتند از جانب مبدأ فيّاض صحيح و لازم و محلّ اتّفاق است [1] .

[1] چكيده مطلب چنين است كه اگر ائمّه را واسطه فيض حق قرار دهيم و بگوئيم كه اين بزرگواران به اذن الهى تدبير خلقت و حتى موت و حيات و روزى و . . ساير موجودات به عهده دارند ، اشكالى نيست و مسأله درست است زيرا بر اساس قاعده امكان اشرف در زبان فلاسفه و با توجه به تشكيكى بودن وجود و عين ربط بودن معلول نسبت به علَّت ، هر وجودى كه به واجب الوجود نزديكتر باشد از حيث شدّت وجودى قويتر و در دريافت فيض هستى مقدّمتر است و بعد به وساطت ايشان فيض هستى به ديگران مىرسد . لذا اينان حكم واسطه وجوب و امكان را دارند . به اعتقاد شيعه ائمّه اطهار از عاليترين درجه دريافت فيض و رحمت الهى برخوردارند كه اين مرز عالم وجوب و امكان است و لازمه پديد آمدن ساير موجودات ، وساطت چنين مقامى در جريان فيض هستى است . رواياتى كه از طريق شيعه و سنّى مبنى بر مقام نورانيّت پيامبر و ائمّه نقل شده كه اول چيزى كه خداوند خلق نمود نور پيامبر اكرم و ائمّه اطهار بود . ( شبيه اين مطلب از قول محى الدين عربى نقل نموده‌اند ) . يا امام صادق مىفرمايد « انّ الله خلقنا من نور عظمتة » ( خداوند ما را از نور عظمت خويش آفريد . اصول كافى ج 2 ص 3 - 232 ) مؤيّد مطلب بالاست اما اگر مقصود مرگ و حيات و روزى دادن و . . بالاستقلال ، باشد صحيح نيست زيرا استقلال در افعال با استقلال در ذات ميسّر است و هيچ موجودى نه در ذات نه در صفات و نه در افعال استقلال بالاصاله ندارد . بلكه تمام فاعليّتها بالتّبع است .

159