و به عبارت ديگر : يك وقتى است كه مى گوييم : ( الجسم ابيض ) ( جسم و گچ مثلا سفيد است ) در حمل ابيض بر جسم ( كه جسم ، موضوع باشد وابيض ، محمول آن ) تنها وجود جسم ، كافى نيست ، زيرا ممكن است جسم باشد ولى سفيد نباشد ، بلكه حمل ابيض بر جسم ، احتياج به جهت تقييدى دارد و بايد در كنار آن جسم چيزى باشد علاوه بر خود جسم و آن چيز عبارت از ( سفيد ) است .
اما اگر بگوييم ( البياض ابيض ) ( سفيدى سفيد است ) در حمل ابيض بر بياض ، احتياج به آن نيست كه در كنار بياض ، چيز ديگر باشد ، يعنى جهت تقييدى ندارد بلكه خود وضع بياض كافى است در حمل ابيض بر آن . پس حمل ابيض در بياض ، نيازى به قيد زايد ندارد ، به خلاف حمل ابيض بر جسم كه محتاج به قيد زايد است .
اين هر دو مثال كه گفته شد ، مثال براى جهت تقييدى است ، يعنى اولى كه ( البياض ابيض ) بود ، جهت تقييدى نمى خواست ولى دومى كه ( الجسم ابيض ) بود ، جهت تقييدى لازم داشت .
اما جهت تعليلى ، عبارت است از علة الشئ و هيچ ممكنى بدون علت موجود نمى شود پس ما اگر بخواهيم بگوييم ( الانسان موجود ) در صحت حمل موجود بر انسان ، دو چيز لازم است :
1 - جهت تقييدى .
2 - جهت تعليلى .
اما اينكه ( جهت تقييدى ) مى خواهد ، چون تنها وجود انسان در حمل موجود بر او كافى نيست ، بلكه بايد در كنار ماهيت انسان ، وجودى هم باشد تا بتوان ( موجود ) را بر انسان حمل كرد . و اما اينكه علاوه بر جهت تقييدى ، ( جهت تعليلى ) هم لازم دارد ، براى آنكه اين موجود ، ممكن الوجود است ووجود امكانى

80