حقيقت نمى رساند و ديدگانت به نور رؤيت آن روشن نمى شوند ، اقلا ظل و پرتو آن را بر تو مى نماياند ، بنابراين اكنون به سرزمين سزاوارترى روى مى آوريم .
بدان كه جناب قدس الهى ، منيع است از اين كه اوهام در آنجا قدم گذارند و احكام جبروت نسبت به احكام اين عالم ، عجيب و شگفت آور است و فعل و ترك و تقديم و تأخير پروردگار تو مانند فعل و ترك و تقديم و تأخير تو نيست . اگر بخواهى افعال پروردگار بزرگ را با افعال بشر مقايسه كنى بايد دو نوع واژه و اصطلاح به كار ببندى و در نتيجه اين مقايسه ، شبهه هاى تاريكى بر تو روى مى آورند كه از شبهه هاى مربوط به باب وعد و وعيد كه از آشيانه ثواب و عقاب برخاسته اند تاريك تر مى باشند ، و در هر شبهه ، و ضلالت كه اميد نا بودى و دفع آن را از طريق تكلمات تحسين واعتذار و روهايى از طوق آفرينده استنكار دارى ، به امورى ملزم مى گردى بيش از آنچه خصم تو كه قائل به قدر است به آن ملزم مى گردد .
اگر از افعال خود براى افعال الهى مثالى مى آورى و افعال الهى را با كارهاى خود مى سنجى پس در مثال زير نيك بينديش :
دو نفر را در نظر آور كه هر يك از آن دو تصميم دارند در سرزمينى خشك و سوزان كه جز دزدان و درندگان در آن سكنى نمىگزينند ، بناهايى با شكوه و استوار بسازند و در آن باغها و محله ها و مساجد و حمامها و خانه هاى بزرگ احداث نمايند و چاههاى آب حفر نموده و نهرها در آن جارى سازند تا كه كشتزارها و باغها آبيارى شده و ساكنان و رهگذران از آب گواراى آن بنوشند ، بدون اين كه هيچ يك از اين دو نفر از ساختن اين بناها و احداث منازل و باغها و ساير آنچه كه ذكر گرديد ، طالب منفعت و بهره اى باشند و يا اين كه شكر و ثناى ساكنان آن بناها و منازل براى آنان لذت بخش باشد و تغيير حالتى را در آنان پديد آورد .
ولى اين دو از يك نظر تفاوت دارند و آن علم و آگاهى نسبت به فرجام اين اعمال است ، زيرا يكى از آنان نسبت به عاقبت اين كار ، علم قطعى دارد به گونه اى كه هيچ

208