طريقه اى را كه براى وصول به حق برگزيده و آن عبارت است از : خصومت ورزى در بحث و گفتگو كه ( علم كلام ) ناميده مى شود ، طريقه اى است روشن و نمايان . پس به گفتگو و مناظره پرداختم و جاذبه هاى بحث ، ما را به ( مسأله قدر ) سوق داد .
و رفيق بحث من - همان گونه كه او را مىشناسيد - به خاطر اينكه قدر از حقيقت افعال ما فاصله دارد ، و به واسطه برزخ و حائلى كه ميان قدر او و واقعيت اعمال انسان وجود دارد و اين كه فعل قدر و اراده اش شامل اختيار ما نمى شود ، ريشه هاى افعال ما را در سرزمين قضاء نمى نهد و آنها را از شراب ( قدر ) سيراب نمى سازد .
گفتگوى ما موجب بلند شدن فرياد او گرديد ، ولى من به اميد اينكه بتوانم وى را درمان نموده و از زياده روى او بكاهم ، روش مدارا را پيش گرفتم . پس در اين هنگام ، مردى بزرگ از دور در نظرم جلوه نمود . گفتم : خدا جزاء دهد مردى را كه همانند حى بن يقظان است و بعيد نمى دانم كه خود او باشد ، و شايد آنكه ملكوت هر چيزى به دست اوست پس از مدتى طولانى مرا به ملاقات چنين دوستى بهره مند ساخته است ، زيرا عالم غيب ، بسان انبان سربسته اى از شگفتيها است كه به صورت غير مترقب ، گشوده شده و قدرهاى دور از انتظار از طرق پيش بينى نشده ، نمايان مى گردند ، و چه بسا حادثه دورى كه ( قدر ) آن را نزديك نموده و چه بسا نزديكى كه ( قدر ) آن را به عميق ترين دره پرتاب مى كند و قدر از بزرگترين راههاست .
انسان ، فاعل كارهاى اختيارى خود است و تو اى برادر ! آنچه را كه من از ( آيات قدر ) بر تو مى خوانم به آسانى دفع مى كنى و بشدت آن را انكار مى نمايى و روى خوش به آن نشان نمى دهى ، و بعيد مى شمارى كه ( قدر ) جز در موارد خاصى داراى چنين اقتدار گسترده اى باشد ، و بر اين عقيده اى كه افعال و اقوال خوب و بد وجدى و شوخى و حق و باطل تو همگى

202