وجود و ايجاد اشياء است . و حكم به وجود اشياء است . و اشياء به موجب آن ، ضرورت وحتميت پيدا مى كنند . و همچنين علم الهى ( و يا مرتبه اى از علم الهى ) از آن جهت ( قدر ) ناميده مى شود كه حدود و اندازه اشياء ، بدان منتسب است .
على هذا ، ( قضاء علمى ) عبارت است از علمى الهى كه منشأ حتميت و ضرورت اشياء است ، و ( قدر علمى ) عبارت است از علمى كه منشأ حدود و اندازه اشياء است .
( قضاء و قدر ) احيانا در مورد اعيان موجودات نيز اطلاق مى شود و قضاء و قدر عينى ناميده مى شود و در اين صورت ، قضاء الهى عبارت است از نفس ضرورت و حتميت اشياء از آن جهت كه منتسب است به واجب الوجود ، و قدر الهى عبارت است از نفس تعيين وجود و اندازه وجود اشياء از آن جهت كه منتسب است به خداى واجب الوجود ) . [1] مى دانيم كه براى علم خداوند ، مراتبى است :
الف - يك مرتبه از علم خداوند ، علم به اشياء است ، در مرتبه ذات كه به ( علم ذاتى ) تعبير مى شود كه به بيان حكمت متعاليه ، اين علم ، علم اجمالى در عين - كشف تفصيلى و يا به تعبير ديگر : علم قبل الايجاد است .
ب - مرتبه ديگر علم به اشياء و پديده هاى عالم طبيعت از طريق علم به مفارقات نوريه و به تعبير آيات و روايات ، علم به خزائن و لوح محفوظ و كتاب مبين است كه به ( علم فعلى و يا علم خارج از ذات ) ناميده مى شود .
ج - مرتبه ديگر : ( علم به اشياء و موجودات ) است در مرتبه خود اشياء و موجودات ، كه اين نيز به ( علم فعلى ) موسوم است .
مشهور از حكما ، منظور از ( قضاء علمى ) را علم خداوند به موجودات و اشياء

[1] - اصول فلسفه و روش رئاليسم ، ج 5 ، پاورقى صفحه 166 - 167 ( از انتشارات مطبوعات دار العلم ) .

101