و * ( « إِنَّا لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ » ) * [1] و * ( « نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ » ) * [2] و * ( « إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ » ) * [3] و * ( « فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ » ) * [4] و امثال آن از آيات فراوان و اخبار متواتر .
اما اينكه گفت : اگر كارفرما اجرتش را ندهد ، ظالم و جائر است ، اين عقيده اهل حق است و خداوند متعال در قرآن بدان تصريح فرموده است : * ( « وَما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ الله يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ » ) * [5] و * ( « وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلا يُظْلَمُونَ نَقِيراً » ) * [6] و * ( « فَكَيْفَ إِذا جَمَعْناهُمْ لِيَوْمٍ لا رَيْبَ فِيه وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ » ) * [7] و * ( « وَما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ » ) * [8] و * ( « وَلِتُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ » ) * [9] و * ( « وَتُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ » ) * [10] و * ( « وَلِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمالَهُمْ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ » ) * [11] و آيات فراوان ديگر .
اگر منظورش از اينكه گفت : « كسى كه نعمتهاى خدا را بر بندگان و . . . مىداند ، چنين مذهبى اختيار نمىكند . » اين است كه هر كس نعمتهاى خدا را مىداند ، مىفهمد كه مستحق أجر نيست ، بايد گفت كه بطلان اين سخن ، ظاهر است . زيرا وجوب شكر منعم با استحقاق اجر بر آنچه كه منعم بدان تكليف كرده ، منافاتى ندارد ، اگر چه براى شكر نعمت ، عدم مطالبهء اجر از بنده پسنديده و يا بر او واجب باشد . اگر هم منظورش ، چنانكه ابو القاسم بلخى گفته ، اين است كه حصول انعام از خداوند متعال در صحت تكليف بدون اعطاى اجر كافى است ، بدين معنى كه تكليف از طلب منعم براى شكر نعمتهاى او ناشى شده باشد ، بطلان اين سخن آشكارتر است . زيرا قبيح است كه كريم بخشنده ، جزاى نعمتهاى خود را طلب كند بدون اينكه بنده را بر آنچه كه تكليف كرده ، پاداش دهد ، بلكه تكليف بدون اجر عبث و ظلم است و اگر ثواب تفضّل محض باشد منع ثواب از سيّد پيامبران يا مساوات پيامبر با مؤمنان و بلكه اطفال و ديوانگان ، درست خواهد بود و جايز خواهد بود كه جهنم بدون بهشت خلق كند .
اما مثالى كه از مرگ در اثر گرسنگى آورد ، در صورتى سؤال در اين باره بىمورد است كه فايده اى براى بنده داشته باشد يا جزاى عمل زشتش باشد و الَّا اذيت بنده بدون اينكه

[1] . اعراف / 170 .
[2] . آل عمران / 136 .
[3] . آل عمران / 185 .
[4] . آل عمران / 57 .
[5] . انفال / 60 .
[6] . نساء / 124 .
[7] . آل عمران / 25 .
[8] . بقره / 272 .
[9] . جاثيه / 22 .
[10] . نحل / 111 .
[11] . احقاف / 19 .

436