استدلال بدان به مكر و حيله پرداخته‌اند . در اين صورت آنچه كه خصم گمان كرده نزاع لفظى است ، موجّه نمىباشد . زيرا اگر محل نزاع ، تعلَّق به معنى اوّل ، چنانكه ديديد ، باشد ، پس بايستى مراد از قدرت ، قدرت مطلق باشد . زيرا همين قدرت مطلق است كه مىتواند به نقيضين تعلق گيرد نه فرد خاصى از قدرت كه جامع شرايط تأثير است . زيرا وقتى فرد خاصى است كه در يكى از طرفين تأثير كرده باشد . پس امكان ندارد كه در اين موقع براى تأثير در طرف ديگر هم صلاحيت داشته باشد . پوشيده نيست كه جمعى كه خصم كرده به جمعى برمىگردد كه رازى انجام داده بود ولى خصم گمان برده كه مختص او است . زيرا قدرت مطلق همان قوهء عضلانى است و فرد قدرت همان قوّهء جامع شرايط تأثير .
پاسخ وى از الزام مصنّف با توّهم وى مبنى بر اينكه نزاع لفظى است ، منافات دارد .
زيرا اگر تعلق قدرت مطلق را به طرفين مسلَّم مىدانستند ، چنانكه محل دعوى مصنف هم همين است ، بايستى مىگفت : ما هم آن را منع نمىكنيم تا با مفهوم قدرت منافات داشته باشد بلكه ما تعلق فرد قدرت را به طرفين منع مىكنيم و اين با مذهب شما منافات ندارد . ليكن ممكن است خصم از آوردن اين منافات معذور باشد . زيرا وى چيزى از استدلال و ردّ نمىداند مگر آنچه كه در كتاب مواقف و شرح آن آمده است . اين شيوه وى در اين كتاب است . او اين مطلب را در شرح مواقف يافته ، بدون اينكه متوجه منافات آن با توهّمش باشد ، آن را آورده است .
پاسخى كه در مورد مضطر بودن داده ، واضح البطلان است . زيرا ما قسم اوّل از ترديد وى در كلام مصنف ، را اختيار مىكنيم و مانع وى را سفسطه مىدانيم . زيرا اگر فعلى كه فاعل آن ، بر تركش قادر نيست ، مقدور وى باشد ، لازم مىآيد هر فعلى كه شخص بدان متلبس شده ولى بر ترك آن قادر نيست ، مقدور او باشد ، همينطور خواهد بود هر تركى كه شخص بدان متلبس شده ، بر نقيض آن قادر نيست . لذا كسى كه از بلندى سقوط كرده ، در حين اين سقوط ، بر اين سقوط قادر خواهد بود و تارك پرواز در آسمان ، بر اين ترك قادر و اين عين سفسطه است . از همين قبيل است مثال بنايى كه ذكر كرده است . زيرا دعوى قدرت براى كسى كه بنا او را احاطه كرده ولى از تغيير مكان دادن عاجز است ، شبيه به دعوى قدرت در اين مثالها است . بلى او در بودن در اين بنا و بر سقوط در مثال قبلى قادر است منتهى پيش از بودن و پيش از سقوط امّا حين بودن و حين سقوط ، نه بر بودن در حين بودن قادر است و نه بر سقوط در حين سقوط . ضرورت عقلا هم بر آن

422