لحاظ تجويز عذاب يكسان هستند و چه بسا كه وضع نيكوكار بدتر باشد ؟ ! نتيجه اعتقاد اشاعره اين است كه خداوند سبحان كفر و معصيت را در بنده آفريده و او را به ارادهء خود ، محل آن قرار داده ، بدون اينكه بنده اصلا اثرى داشته باشد و با اين حال او را به جهت كفر و عصيان ، به شديدترين انواع عذاب ، عقاب مىكند و حسرت و آرزوى رجعت را در او مىآفريند ولى به او پاسخ مثبت نمىدهد ، در او اقرار به ظلم را مىآفريند ، در حالى كه خودش ظلم را در او آفريده است . او را در افعالش مخيّر مىگرداند ، در حالى كه او هيچ اختيارى ندارد . با اين وجود نه در فعل خدا سفاهت است و نه جور و ستم بلكه بطور كل عدل است و رحمت و صواب ! ! آيا اين جز شگفتى چيزى هست ؟ !
مصنّف - اعلى الله مقامه - مىگويد :
اين آيات و آياتى از اين قبيل از نصوص كتاب خداوند متعال است كه : * ( « لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه » ) * [1] ، پس فضلاى آنان چه عذرى دارند ؟ آيا مىتوانند از اين پرسش پاسخ دهند كه چگونه اين نصوص قرآنى را رها كرديد و آن را پشت سر انداختيد ؟ آيا جز اين پاسخى خواهند داشت كه زندگانى دنيا را طلب كرديم و آن را بر زندگانى آخرت برگزيديم ؟ و عوام چه عذرى در گردن نهادن بر فتواى دانشمندان و پيروى از عقايدشان دارند ؟ آيا مىتوانند از اين سؤال پاسخ دهند كه چگونه اين آيات را رها نموديد ، در حالى كه پيامبر بيم دهنده ، آن را براى شما آورد ، ما شما را عمر طولانى داديم تا هر كه قابل تذكَّر و پند شنيدن است ، متذكَّر شود ، پس چرا متذكر نشديد ؟ آيا پاسخى جز اين خواهند داشت كه ما از پدران و دانشمندان خود پيروى كرديم ، بدون اينكه در اين باره به تحقيق و بررسى و اعمال نظر بپردازيم ، از سوى ديگر اختلاف در اين باره فراوان بود و حجت هم بر ما تمام ! آيا عذر اين دو گروه پذيرفته خواهد گشت و آيا به سخنانشان گوش داده خواهد شد ؟ !
فضل مىگويد :
پيش از اين دانستيد كه نص عبارت است از چيزى كه احتمال خلاف مقصود در آن نرود . همينطور در هر فصل ديديد كه استدلالات وى به آيات قرآنى دالّ بر خلاف مقصود او است . بدين ترتيب اين آيات ، نصوصى است مخالف مدعاى او . شگفتا كه با

[1] . فصّلت / 42 .

354